үгүүлэл

Îìîã áàðäàì áàéõûí óðëàã áóþó

                                                 Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàð

Îäîî ñàíàõàä îëîí æèëèéí ºìíº þì øèã áîäîãäîíî. Àëãåáðèéí äýâòðèéí àðä áè÷ñýí õýäýí ø¿ëýãòýé àðàâäóãààð àíãèéí õ¿¿õýä áàéëàà. Õàðèí “Ãýðýëò õàéð” ãýäýã ø¿ëãèéí íîìûã áè÷ñýí õ¿íòýé óóëçâàë ãàíö ë ç¿éëèéã àñóóíà ãýæ áîääîãñîí. ßìàð ÿíçòàé çîãñîæ áàéãààä , ÿìàð äóó õîîëîéãîîð àñóóõàà òºëºâëºæ òîëèíû ºìíº çîãñîæ íèëýýäã¿é ñóðãóóëèëñàí óäààòàé. Ãýòýë íàìàð îðîéõîí ìîäîä íàâ÷ñààðàà óéëñàí ºäºð ãóäìàíä ãýíýò òóëãàð÷èõëàà. Ìýíä óñã¿é øàõàì ºíººõ àñóóëòàà àñóóâ.

-ßàâàë ÿðóó íàéðàã÷ áîëîõ âý?

-ßðóó íàéðàã÷ áîëäîãã¿é þì. Õàðèí òºðäºã áàéõã¿é þó äàà, ä¿¿ ìèíü. Ñàéí îéëãîñîíã¿é, ãýâ÷ îãò îéëãîîã¿é ä¿ð ¿ç¿¿ëñýíã¿é.

    Çýðýãöýýä àëõàæ ÿâàõäàà íàäàä þóí òóõàé ÿðüñíûã íü º÷èãäºðõºí áîëñîí þì øèã ë òîä ñàíàæ áàéíà.  

  - Õàìàã ìîäîî îãòîëîîä, õàìàã çàãàñûã áàðüæ äóóñàõ öàãò àëòûã èäýæ áîëäîãã¿éã õ¿ì¿¿ñ îéëãîõ áîëíî ãýæ Èíäèàíû íýã îìãèéí àõëàã÷ õýëñèéì ãýíýëýý. ßã ò¿¿íòýé àäèë óóëàíä ãàíö ºâãºí  á¿ðãýä, òàëä ãàíö õºõ ÷îíî ¿ëäýõ öàãò õ¿ì¿¿ñ îìîã áàðäàì áàéõûí óõààíûã îéëãîæ ìàãàäã¿é. ßçãóóðààñàà òýíãýðëýã òºðñºí òýð àìüòàä  õ¿ì¿¿ñ áèäíýýñ èë¿¿ îìîã áàðäàì àìüäàðäàã ñàíàãäàíà. Òýãýõýýð îìîã áàðäàì áàéõûí òóëä á¿ðãýä, ÷îíî õî¸ðîîñ ÿëèìã¿é ñóðàëöàõàä ãýìã¿é ãýæ õýëýýä òýð ÿâààä ºã÷ áèëýý. ßâàõäàà ÿã ë á¿ðãýä øèã, ýñâýë òàëä äàâõèõ ÷îíî øèã õàðàãäñàíñàí. Ìàðãààøíààñ íü áè ¿ñýý óðãóóëàõààð øééäëýý.

Á¿òýí æèë ¿ñýíäýý õàé÷ õ¿ðãýñýíã¿é. ßàãààä ÷ þì áý? óðò óðãàñàí ¿ñ ñàëõèíä õèéñýõ íü íàäàä á¿ðãýäèéí äàëàâ÷ øèã ñàíàãäààä õýìæýýëøã¿é ñàéõàí, ç¿éðëýøã¿é îìîã áàðäàì áîëñîí ìýò áîäîãäîíî. Òýãýýä á¿òýí æèë ºíººõ á¿ðãýä ÷îíî õî¸ðûí øàâü ÿðóó íàéðàã÷òàé óóëçñàíã¿é. Ãýòýë íàìàð îðîéõîí ìºí ë ìîäîä íàâñààðàà óéëñàí ºäºð ãýíýò ãóäìàíä òóëãàðëàà. Ãàçàð îðìîîð ñàíàãäòàë õà÷èí øèðòëýý. Õàðö íü õóòãààð ç¿ñýõ øèã ýñâýë ýöýã íü õ¿¿ãýý ýíõðèéëýõ øèã áàéëàà. Òèéì õàðöòàé ºìíº íü òóëãàð÷ áàéñàíã¿é. Ò¿¿íýýñ ñàëààä ãýðýýäýý õàðüæ ÿâàõ çàìäàà ººðèé㺺 õÿçãààðã¿é èõýýð ÷àìëàæ áèëýý. Ìàðãààø íü ¿ñýý çàñóóëëàà. Áè ë ëàâ ÷îíî, á¿ðãýä õî¸ðûí øàâü îìîã áàðäàì áàéæ ÷àäàõã¿é þì áàéíà ãýäãýý ìýäñýí þì. Ó÷èð íü òýð íàäàä èíãýæ õýëñýí þì

- Åðòºíöèéí þì á¿õýíä óðëàã áóé. Óðëàãã¿é þì ãýæ ýíý õîðâîîä ãàíö ÷ ¿ã¿é. Óðëàãèéã íü ìýäðýõã¿é áîë ø¿ëýã áè÷ýýä äýìèé äýý ãýëýý. Òýðýýð öààø íü:  – ÿðóó íàéðàã áîë çàí òºðõ, ø¿ëãýýñ íü çàí òºðõ íü ìýäýãäýæ áàéâàë òýð æèíõýíý ÿðóó íàéðàã÷, òèéì ÿðóó íàéðàã÷ Ìîíãîëä öººõºí 人? õýìýýãýýä ñàíàà àëäàæ áèëýý. Ò¿¿íýýñ õîéø öàã õóãàöàà õàðâàí ºíãºð÷ýý. Óãòàà öàã õóãàöàà öààíààñ ºãºãäñºí ÿâäàã õóðäààðàà ë óðñàí ºíãºð÷ áóé. Õàðèí õ¿ì¿¿ñ áèäýíä õàðâàñàí ñóì, öàõèëãààí ã¿éäýë  æèðýëçýí  ºíãºðºõ øèã ñàíàãäàíà. Òýãýýä ë ÿëèìã¿é óäààí ºíãºðººñºé ãýæ õ¿ñäýã áàéëã¿é. Äýìèé ë àéöãààíà. Íàñ àõèõ òóñàì ¿õýë ñàíààíä îðîõ íü èõýñäýã áîëîëòîé ãýæ ìºí ë íýã æèë íàìàð îðîéõîí òýð íàäàä õýëñýíñýí. Ò¿¿íèé òóõàé ºíãºðñºí öàã äýýð áè÷èõ èéì õýö¿¿ áàéõ þì ãýæ ñàíàñàíã¿é. Àëãàíäàà õàòàæ õîð÷èéñîí íàâ÷èñ ¿éð¿¿ëýýä ò¿¿íèéãýý øèðýýí äýýðýý ýëñýí öàã øèã ààæìààð àñãààä áóðõàíû òóõàé ÿðüæ ñóóõ, ýñâýë øèðýýíèé í¿äíýýñ öºìñºí ñàìàðûí ÿñ öóãëóóëààä øàëààð íýã àñãà÷èõààä íýã íýãýýð íü ãèøãèëýýä À.Áëîê, Á.Ïàñòåðíàê, Ó.Óéòìåí, Ä.Ðàâæàà, Ð.Êèïëèíã, Í.Áàðàòøâèëè, Ä.Íÿìñ¿ðýí, Ð.Á¸ðíñèéí ø¿ëãèéã í¿äýý ãÿëàëçóóëàí óíøèõûã íü îþóòíû äºðâºí æèë ºäºð á¿õýí õàðæ, òîì øèðýí ö¿íõèéã íü ¿¿ðýýä “áèå õàìãààëàã÷” ààð ÿâæ áàéõäàà òýð ¿õëýýñ áóñ, õàðèí ¿õýë ò¿¿íýýñ àéíà äàà õýìýýí ñàíàäàãñàí. ßàãààä ÷ þì áè ºã¿¿ëáýð á¿õíýý “ñàí “ãýæ äóóñãàìààð áàéíà.

- Õàìãèéí àð÷ààã¿é õ¿í ¿õëèéí ºìíº ºâäºã ñºõºðäºã. ¯õëýýñ àéäàãã¿é õ¿í, ¿õëèéí òóõàé õàìãèéí ñàéí ìýääýã. ¯å ¿å ¿õëèéí òóõàé áîäîæ áàé, àìüäðàë ÷èíü óòãàòàé áîëíî. Ýíý á¿õýí ò¿¿íèé õýëñýí ¿ãñ.

      ¯ë ìºõºõ ,àóãàà ãîî ñàéõíû ãÿëáàà ñýòãýëä íü õàðâàæ

      ¯õëèéã ¿ã¿éñãýæ áîëîõûã õàà íýãòýýãýýñ øèâíýæ áàéíà.

  Ýíý áàñ ò¿¿íèé áè÷ñýí ø¿ëýã. ¯íýõýýð “¿õëèéã ¿ã¿éñãýæ áîëìîîð ñàíàãäàíà. ”Õóäàë õóóðìàã áàéõûã îìîã áàðäìààð æèãøäýãñýí. Õàòóó ¿ãèéã õàðàìã¿é õýëýõ, õàéðëàìààðã¿é õ¿íèéã õàéðëàõ, õàéðëàìààð õ¿íèéã õàéðëàõã¿é áàéõ íü ò¿¿íä äààí÷ çîõèäîãñîí. ¨ñòîé ë ººðèéíõ íü ø¿ëýãëýñíýýð :

         Áóëàí òîõîéä íóóãäàõ õýðýãã¿é

         Áóðõàí á¿ãäèéã õàðæ áàéãàà ãýäýã øèã òýð çóñàð çàëüõàé, àðàà ø¿äýíäýý çóóìõàé, àð íóðóóíààñ àñàìõàé õýí ÷ áàéñàí ¿åðõýæ, õ¿í íü ÿàõàâ äýý? ø¿ëýã íü äààí÷ ñàéí ãýæ ñóóäàãñàí. Óó÷, óó÷ áàéíà ãýõýä äààí÷ äýíä¿¿ íýãýíñýí.

  Õ¿íèéã ìàãòàõ, ìóóëàõ õî¸ðò ¿ã îëäîîä áàéäàã ìºðò뺺 ÿã ¿íýíèéã íü áè÷èõ ãýõýýð åð ñàíààíä îëèãòîé îíîâ÷òîé ¿ã îðäîãã¿é ãýäýã ¿íýí áîëîëòîé. ̺í ë íàìàð îðîéõîí þì äàã, ò¿¿íèéã äàãàæ áè àéëûí áàéðíû íàéðàíä î÷èæ áèëýý. Áàíçàí ãèòàð ÷àìã¿é òîãëîäãîî ãàéõóóëæ, ¿ë ìýäýã ìèøèëçýí, ººðººñ íü ãàðàìã¿é íàìóóõàí 纺ëºí õîîëîéãîîð,

     ¯ëãýð äîìãèéí áóóðàë òàëäàà

     ¯¿ëýí íºìðºã íºìºð÷ ºñ뺺, áè

     Ãýðèéí öýíõýðõýí óòààò òàëäàà

     Ãýãýýí íàðàíä îéðõîí ºñ뺺,áè ãýýä äóóëàí ñóóõàä íü äóóëàõäàà õ¿ðòýë îìîã áàðäàì áàéæ ÷àääàãèéã íü ãàéõàí áèøèð÷ áèëýý. Õàðèí óéëàõûã íü áè íýã ÷ óäàà õàðààã¿é. Áîäâîë îìîã áàðäàìààð óéëäàã áàéñàí áèç. ßàãààä ãýâýë Àëòàí îâîî õàâüöàà àâàõóóëñàí í¿äýíäýý íóëèìñ öèéëýëç¿¿ëñýí íýã çóðãèéí õàà ÷ áèëýý õàðñàí þì. Õà÷èí îìîã áàðäàì áàéñàí ñàíàãäàíà. Îþóòàí áèäíýýñ ºâºë õàâðûí óëèðëààð øàëãàëò àâàõäàà ÷ îìîã áàðäàì øàëãàäàãñàí. Ò¿¿íèé øàëãàëòàíä “Îíö” àâñàí õ¿í òýð æèëäýý íèëýýä “îìîã áàðäàì” áàéíà.

 -Èõ óíø, ãýõäýý äýìèé þì áèòãèé óíø. Ñàéí ñîíãîëò õèéæ óíø çýðãýýð ìýäýýæèéí çºâëºãºº ºãºõ ìºðòºº, ßñóíàðè Êàâàáàòà õýäýí îíä ÿàæ ¿õñýí áý? çýðýã ìýäýõýýðã¿é þì àñóóíà.  

         ªëãèé àâñ õî¸ðûã õ¿í á¿õýí äàìæäàã áîëîõîîð

         ªºð þó ÷ õýðýãã¿é áèå áèåíýý õàéðëà ãýæ ñóðãàõ ìºðòºº õ¿÷òýé äàéñàíòàé áàéõûí ñàéõàí, äàéñíààñàà ºøºº àâàõûí ñàéõíûã í¿äýíä ¿çýãäòýë ÿðèíà. ¯íýíäýý ò¿¿íèé “îìîã áàðäàì” åðòºíöèéã, òýð åðòºíöèéí “îìîã áàðäàì” òýñðýëò, äýëáýðýëòèéã öººõºí õ¿í îéëãîäîã áàéæ äýý? 

   Ãýð îðíîîð íü îðæ ãàðààã¿é ÿðóó íàéðàã÷ ÿìàð ÷ áàéñàí ìàíàé 90-ýýä îíûõíû äóíä áàéõã¿é áèç. Õàðèí íîì çààëãàæ, øàâü áîëñîí íü ìàíàé 90-ýýä îíûõíû äóíä öººõºí 人? Ãýâ÷ á¿ãäèéã íü òýð õ¿ëýýí çºâøººð÷, çàðèìûã íü ¿ëýýæ àãààðò õººðãººä ººðºº àðààñ íü ãóíèãëàí õàðæ, çàðèìûã íü äîòðîî õàéðëàâ÷ èõ îãöîì “èëýí øàíààääàã“ áàéëàà. Íýãýíòýý òýðýýð,

           Îéâîðãîí çàí ,ÿëèìã¿é ãóíèã õî¸ðûã õ¿ì¿¿ñ

           Îäîî ÿìàð ¿íýëýõ áèø äýý?

           Ãýâ÷ áè òîìîîòîé óëñ, õºäºë㺺íã¿é íàéðàã÷äûã

           Ãýãýýí áóðõàíû õºðºã ã¿íãýðâààíä áàéãààòàé àäèëòãàíà ãýæ èëýí äàëàíã¿é øóóä ìºí ë “îìîã áàðäàì”-ààð õýëñýí áàéäàã.

 - Òîìîîòîé õºäºë㺺íã¿é ÿðóó íàéðàã÷äààñ ñàéí ø¿ëýã ãîðüäîîä áàðàã õýðýãã¿é. Ýðäýìòýé õ¿í äºë㺺í ãýäýã èõ ìºðºí íàìóóí ãýäýã õàìãèéí õóäëàà ç¿éð ¿ã, ýõ îðîí àðä ò¿ìíèéõýý ýìãýíýëèéã ç¿ãýýð õàðààä ñóóäàã “òîìîîòîé” õ¿ì¿¿ñýýñ, îíöûí øààðäëàãàã¿é îëîí “òîìîîòîé” ø¿ëýã òºðäºã çýðãýýð áàãøèéí õóâüä ãýýä áààõàí ñóðãààë àéëäàíà. Àìåðèêò àðä÷èëàë áàéõã¿é ãýæ ¿çíý. Àôðèêò òºðººã¿éäýý áàÿðëà ãýæ øóóä çàíàëõèéëíý. ªã뺺íèé èíýýìñýãëýë ºäºð ñóðàãã¿é àëãà áîëæ, ººäã¿é þìíóóäòàé ¿çýæ òàðíà ãýýä öýýæ õàÿëíà.

-Õîéøîî ñóðãóóëüä ÿâàõûí ºìíº ãýýä õîòîä ºíãºð¿¿ëñýí õýö¿¿ ºäð¿¿äýý äóðñàíà. ªëñºæ óíäààññààð áè òýäíèéä î÷èæ áèëýý.Íýðèéí øóóä äýðãýä íü õýëíý. Õààëãààð îðîâ óó ¿ã¿éòýé áàíøòàé öàéíû õà÷èí ñàéõàí ¿íýð õàìàð öîðãèíî. Òîì øààçàíãààð ýíý ä¿¿ðýí áàíø, öàé, èõ ë ñîíèí æóóìàëçñàíàà ãýäñèéã íü çààíà. Ýõíýð íü õàðèí íàäàä òîì øààçàí ä¿¿ðýí öàé, ãóðâàí áàíø õºâæ áàéëàà. Ãîìäñîíäîî íóëèìñ àñãàðààä öàéã íü óóæ ÷àäàëã¿é ãàðñàí. Òýãýõýä õîòîä á¿òýõã¿é áîë íóòàãòàà î÷èæ, ãàçàð õàãàëíà ãýæ “îìîã áàðäàì”-ààð ìºðººäñºí ãýäýã.

Òýð ¿åäýý ë

            Òðàêòîð àíæñààðàà

                      àòðûí õºðñèéã ºì òàòàæ,

            Áóëüäîçåð

                      ºìõºðñºí ìóó øàâàð áàéøèíã

                      ãàçðûí õºðñíººñ õóó àð÷èõ øèã

          

            Ø¿ëýã áè÷èõñýí ãýæ ìºí ë “îìîã áàðäàì”-ààð òóíõàãëàñàí áàéõ äàà?

Ãýðýýñýý ãàðààä àæèë îðîõ çàìäàà ãóäìàíä çóóãààä òàíèëòàéãàà òààðàëäàíà. Á¿ãäòýé íü ãàð áàðüæ, ìýíä óñ ìýäíý. Îëîíõ íü á¿ñã¿é÷¿¿ë áàéíà. Îäòîé çàëóóãèéí òàíèëóóä ãýæ õýëíý. Í¿¿ð ººä íü çîðèóä õàðíà. Åð ºòëºñºí øèíæã¿é. ªºðèéíõºº òóõàé áè÷ñýí “øàð”ñîíèíóóäûã àíõààðàëòàé óíøèíà.¯ë ìýäýã äîîãòîéãîîð æóóìàëçàíà.

          Äîðîìæëóóëàõ òóñàì òýð ºí㺠îðíî.

          Äîëîîí áóðõàí îä øèã ãÿëàëçàíà.

- Óëààí ñàõèóñ ìèíü õàòóó á¿ãäèéã äààíà. Îäîîíîîñ ýõëýýä ñàéí ñàõèóñòàé áîë. Îéðäîî áèå æààõàí ÿäàðóó, îëîí, îëîí õóðàë ÷óóëãàí, õ¿ëýýí àâàëò, ýíãýð äýýðýý òýð òºðèéí äàëáààíû òýìäýãòýé, ýöñèéí óäàà íàìàð îðîéõîí ìîäîä íàâ÷ñààðàà óéëñàí ºäºð ãóäìàíä òààðàëäàæ áèëýý.

   Àðààñ íü õàðæ çîãñîõîä ààíàé ë á¿ðãýä øèã, òàëûí õºõ ÷îíî øèã îìîã áàðäàì õàðàãäñàíñàí. Ò¿¿íèéã ñ¿¿ë÷èéí çàìä íü áèä ñ¿ð äóóëèàíòàé ¿äýæ áèëýý. Îðîé íü èðýýä áè ò¿¿íä çîðèóëæ ýõíèé áîëîîä ýöñèéí ø¿ëãýý áè÷ñýí þì.

                                       Î.Äàøáàëáàðò

     Ýõíèé áîäîë

     ßìàð ÷ îíãèðîî þì áý?

     Äóíä ¿åèéí áîäîë

     ßã ìèíèé õàéæ áàéñàí õ¿í þì .

     Äóíä ¿åèéí “äóíä “¿åèéí áîäîë

     ßàæ èíãýæ áè÷èæ áàéíà àà.

     Äóíäûí òºãñãºë ¿åèéí áîäîë

     ßàõ àðãàã¿é ¿íýí ¿ã õýëëýý äýý?

     Òºãñãºë ¿åèéí áîäîë

     ßäðàíãóé öàðàéòàé õàðàãäàõ ÷èíü

     Òºãñãºë ¿åèéí äàðààõ áîäîë

     ßëàãäàøã¿é õ¿íòýé íýã ¿åä àìüäàð÷ áàéíà äàà?

     Òºãñãºë

     ßðóó íàéðàã÷ øèã ”îìîã áàðäàì” àìüäàðñàí äàà?

     Ýöñèéí áîäîë

     ßìàð èõ ñ¿ð õ¿÷ àãóóëíà âý? 

¯õýë íü õ¿ðòýë “îìîã áàðäàì” áàéëàà.      

Áàÿðòàé îìîã áàðäàì “íàìàð” ìèíü, ýðãýýä óóëçàõ áîëòóãàé .

            Îìîã áàðäàì áàãøèéí øàâü “îìîã” áàãàòàé

                            Ï¿ðýâõ¿¿ãèéí Áàòõóÿã