үгүүлэл

Îìîã áàðäàì áàéõûí óðëàã áóþó

                                                 Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàð

Îäîî ñàíàõàä îëîí æèëèéí ºìíº þì øèã áîäîãäîíî. Àëãåáðèéí äýâòðèéí àðä áè÷ñýí õýäýí ø¿ëýãòýé àðàâäóãààð àíãèéí õ¿¿õýä áàéëàà. Õàðèí “Ãýðýëò õàéð” ãýäýã ø¿ëãèéí íîìûã áè÷ñýí õ¿íòýé óóëçâàë ãàíö ë ç¿éëèéã àñóóíà ãýæ áîääîãñîí. ßìàð ÿíçòàé çîãñîæ áàéãààä , ÿìàð äóó õîîëîéãîîð àñóóõàà òºëºâëºæ òîëèíû ºìíº çîãñîæ íèëýýäã¿é ñóðãóóëèëñàí óäààòàé. Ãýòýë íàìàð îðîéõîí ìîäîä íàâ÷ñààðàà óéëñàí ºäºð ãóäìàíä ãýíýò òóëãàð÷èõëàà. Ìýíä óñã¿é øàõàì ºíººõ àñóóëòàà àñóóâ.

-ßàâàë ÿðóó íàéðàã÷ áîëîõ âý?

-ßðóó íàéðàã÷ áîëäîãã¿é þì. Õàðèí òºðäºã áàéõã¿é þó äàà, ä¿¿ ìèíü. Ñàéí îéëãîñîíã¿é, ãýâ÷ îãò îéëãîîã¿é ä¿ð ¿ç¿¿ëñýíã¿é.

    Çýðýãöýýä àëõàæ ÿâàõäàà íàäàä þóí òóõàé ÿðüñíûã íü º÷èãäºðõºí áîëñîí þì øèã ë òîä ñàíàæ áàéíà.  

  - Õàìàã ìîäîî îãòîëîîä, õàìàã çàãàñûã áàðüæ äóóñàõ öàãò àëòûã èäýæ áîëäîãã¿éã õ¿ì¿¿ñ îéëãîõ áîëíî ãýæ Èíäèàíû íýã îìãèéí àõëàã÷ õýëñèéì ãýíýëýý. ßã ò¿¿íòýé àäèë óóëàíä ãàíö ºâãºí  á¿ðãýä, òàëä ãàíö õºõ ÷îíî ¿ëäýõ öàãò õ¿ì¿¿ñ îìîã áàðäàì áàéõûí óõààíûã îéëãîæ ìàãàäã¿é. ßçãóóðààñàà òýíãýðëýã òºðñºí òýð àìüòàä  õ¿ì¿¿ñ áèäíýýñ èë¿¿ îìîã áàðäàì àìüäàðäàã ñàíàãäàíà. Òýãýõýýð îìîã áàðäàì áàéõûí òóëä á¿ðãýä, ÷îíî õî¸ðîîñ ÿëèìã¿é ñóðàëöàõàä ãýìã¿é ãýæ õýëýýä òýð ÿâààä ºã÷ áèëýý. ßâàõäàà ÿã ë á¿ðãýä øèã, ýñâýë òàëä äàâõèõ ÷îíî øèã õàðàãäñàíñàí. Ìàðãààøíààñ íü áè ¿ñýý óðãóóëàõààð øééäëýý.

Á¿òýí æèë ¿ñýíäýý õàé÷ õ¿ðãýñýíã¿é. ßàãààä ÷ þì áý? óðò óðãàñàí ¿ñ ñàëõèíä õèéñýõ íü íàäàä á¿ðãýäèéí äàëàâ÷ øèã ñàíàãäààä õýìæýýëøã¿é ñàéõàí, ç¿éðëýøã¿é îìîã áàðäàì áîëñîí ìýò áîäîãäîíî. Òýãýýä á¿òýí æèë ºíººõ á¿ðãýä ÷îíî õî¸ðûí øàâü ÿðóó íàéðàã÷òàé óóëçñàíã¿é. Ãýòýë íàìàð îðîéõîí ìºí ë ìîäîä íàâñààðàà óéëñàí ºäºð ãýíýò ãóäìàíä òóëãàðëàà. Ãàçàð îðìîîð ñàíàãäòàë õà÷èí øèðòëýý. Õàðö íü õóòãààð ç¿ñýõ øèã ýñâýë ýöýã íü õ¿¿ãýý ýíõðèéëýõ øèã áàéëàà. Òèéì õàðöòàé ºìíº íü òóëãàð÷ áàéñàíã¿é. Ò¿¿íýýñ ñàëààä ãýðýýäýý õàðüæ ÿâàõ çàìäàà ººðèé㺺 õÿçãààðã¿é èõýýð ÷àìëàæ áèëýý. Ìàðãààø íü ¿ñýý çàñóóëëàà. Áè ë ëàâ ÷îíî, á¿ðãýä õî¸ðûí øàâü îìîã áàðäàì áàéæ ÷àäàõã¿é þì áàéíà ãýäãýý ìýäñýí þì. Ó÷èð íü òýð íàäàä èíãýæ õýëñýí þì

- Åðòºíöèéí þì á¿õýíä óðëàã áóé. Óðëàãã¿é þì ãýæ ýíý õîðâîîä ãàíö ÷ ¿ã¿é. Óðëàãèéã íü ìýäðýõã¿é áîë ø¿ëýã áè÷ýýä äýìèé äýý ãýëýý. Òýðýýð öààø íü:  – ÿðóó íàéðàã áîë çàí òºðõ, ø¿ëãýýñ íü çàí òºðõ íü ìýäýãäýæ áàéâàë òýð æèíõýíý ÿðóó íàéðàã÷, òèéì ÿðóó íàéðàã÷ Ìîíãîëä öººõºí 人? õýìýýãýýä ñàíàà àëäàæ áèëýý. Ò¿¿íýýñ õîéø öàã õóãàöàà õàðâàí ºíãºð÷ýý. Óãòàà öàã õóãàöàà öààíààñ ºãºãäñºí ÿâäàã õóðäààðàà ë óðñàí ºíãºð÷ áóé. Õàðèí õ¿ì¿¿ñ áèäýíä õàðâàñàí ñóì, öàõèëãààí ã¿éäýë  æèðýëçýí  ºíãºðºõ øèã ñàíàãäàíà. Òýãýýä ë ÿëèìã¿é óäààí ºíãºðººñºé ãýæ õ¿ñäýã áàéëã¿é. Äýìèé ë àéöãààíà. Íàñ àõèõ òóñàì ¿õýë ñàíààíä îðîõ íü èõýñäýã áîëîëòîé ãýæ ìºí ë íýã æèë íàìàð îðîéõîí òýð íàäàä õýëñýíñýí. Ò¿¿íèé òóõàé ºíãºðñºí öàã äýýð áè÷èõ èéì õýö¿¿ áàéõ þì ãýæ ñàíàñàíã¿é. Àëãàíäàà õàòàæ õîð÷èéñîí íàâ÷èñ ¿éð¿¿ëýýä ò¿¿íèéãýý øèðýýí äýýðýý ýëñýí öàã øèã ààæìààð àñãààä áóðõàíû òóõàé ÿðüæ ñóóõ, ýñâýë øèðýýíèé í¿äíýýñ öºìñºí ñàìàðûí ÿñ öóãëóóëààä øàëààð íýã àñãà÷èõààä íýã íýãýýð íü ãèøãèëýýä À.Áëîê, Á.Ïàñòåðíàê, Ó.Óéòìåí, Ä.Ðàâæàà, Ð.Êèïëèíã, Í.Áàðàòøâèëè, Ä.Íÿìñ¿ðýí, Ð.Á¸ðíñèéí ø¿ëãèéã í¿äýý ãÿëàëçóóëàí óíøèõûã íü îþóòíû äºðâºí æèë ºäºð á¿õýí õàðæ, òîì øèðýí ö¿íõèéã íü ¿¿ðýýä “áèå õàìãààëàã÷” ààð ÿâæ áàéõäàà òýð ¿õëýýñ áóñ, õàðèí ¿õýë ò¿¿íýýñ àéíà äàà õýìýýí ñàíàäàãñàí. ßàãààä ÷ þì áè ºã¿¿ëáýð á¿õíýý “ñàí “ãýæ äóóñãàìààð áàéíà.

- Õàìãèéí àð÷ààã¿é õ¿í ¿õëèéí ºìíº ºâäºã ñºõºðäºã. ¯õëýýñ àéäàãã¿é õ¿í, ¿õëèéí òóõàé õàìãèéí ñàéí ìýääýã. ¯å ¿å ¿õëèéí òóõàé áîäîæ áàé, àìüäðàë ÷èíü óòãàòàé áîëíî. Ýíý á¿õýí ò¿¿íèé õýëñýí ¿ãñ.

      ¯ë ìºõºõ ,àóãàà ãîî ñàéõíû ãÿëáàà ñýòãýëä íü õàðâàæ

      ¯õëèéã ¿ã¿éñãýæ áîëîõûã õàà íýãòýýãýýñ øèâíýæ áàéíà.

  Ýíý áàñ ò¿¿íèé áè÷ñýí ø¿ëýã. ¯íýõýýð “¿õëèéã ¿ã¿éñãýæ áîëìîîð ñàíàãäàíà. ”Õóäàë õóóðìàã áàéõûã îìîã áàðäìààð æèãøäýãñýí. Õàòóó ¿ãèéã õàðàìã¿é õýëýõ, õàéðëàìààðã¿é õ¿íèéã õàéðëàõ, õàéðëàìààð õ¿íèéã õàéðëàõã¿é áàéõ íü ò¿¿íä äààí÷ çîõèäîãñîí. ¨ñòîé ë ººðèéíõ íü ø¿ëýãëýñíýýð :

         Áóëàí òîõîéä íóóãäàõ õýðýãã¿é

         Áóðõàí á¿ãäèéã õàðæ áàéãàà ãýäýã øèã òýð çóñàð çàëüõàé, àðàà ø¿äýíäýý çóóìõàé, àð íóðóóíààñ àñàìõàé õýí ÷ áàéñàí ¿åðõýæ, õ¿í íü ÿàõàâ äýý? ø¿ëýã íü äààí÷ ñàéí ãýæ ñóóäàãñàí. Óó÷, óó÷ áàéíà ãýõýä äààí÷ äýíä¿¿ íýãýíñýí.

  Õ¿íèéã ìàãòàõ, ìóóëàõ õî¸ðò ¿ã îëäîîä áàéäàã ìºðò뺺 ÿã ¿íýíèéã íü áè÷èõ ãýõýýð åð ñàíààíä îëèãòîé îíîâ÷òîé ¿ã îðäîãã¿é ãýäýã ¿íýí áîëîëòîé. ̺í ë íàìàð îðîéõîí þì äàã, ò¿¿íèéã äàãàæ áè àéëûí áàéðíû íàéðàíä î÷èæ áèëýý. Áàíçàí ãèòàð ÷àìã¿é òîãëîäãîî ãàéõóóëæ, ¿ë ìýäýã ìèøèëçýí, ººðººñ íü ãàðàìã¿é íàìóóõàí 纺ëºí õîîëîéãîîð,

     ¯ëãýð äîìãèéí áóóðàë òàëäàà

     ¯¿ëýí íºìðºã íºìºð÷ ºñ뺺, áè

     Ãýðèéí öýíõýðõýí óòààò òàëäàà

     Ãýãýýí íàðàíä îéðõîí ºñ뺺,áè ãýýä äóóëàí ñóóõàä íü äóóëàõäàà õ¿ðòýë îìîã áàðäàì áàéæ ÷àääàãèéã íü ãàéõàí áèøèð÷ áèëýý. Õàðèí óéëàõûã íü áè íýã ÷ óäàà õàðààã¿é. Áîäâîë îìîã áàðäàìààð óéëäàã áàéñàí áèç. ßàãààä ãýâýë Àëòàí îâîî õàâüöàà àâàõóóëñàí í¿äýíäýý íóëèìñ öèéëýëç¿¿ëñýí íýã çóðãèéí õàà ÷ áèëýý õàðñàí þì. Õà÷èí îìîã áàðäàì áàéñàí ñàíàãäàíà. Îþóòàí áèäíýýñ ºâºë õàâðûí óëèðëààð øàëãàëò àâàõäàà ÷ îìîã áàðäàì øàëãàäàãñàí. Ò¿¿íèé øàëãàëòàíä “Îíö” àâñàí õ¿í òýð æèëäýý íèëýýä “îìîã áàðäàì” áàéíà.

 -Èõ óíø, ãýõäýý äýìèé þì áèòãèé óíø. Ñàéí ñîíãîëò õèéæ óíø çýðãýýð ìýäýýæèéí çºâëºãºº ºãºõ ìºðòºº, ßñóíàðè Êàâàáàòà õýäýí îíä ÿàæ ¿õñýí áý? çýðýã ìýäýõýýðã¿é þì àñóóíà.  

         ªëãèé àâñ õî¸ðûã õ¿í á¿õýí äàìæäàã áîëîõîîð

         ªºð þó ÷ õýðýãã¿é áèå áèåíýý õàéðëà ãýæ ñóðãàõ ìºðòºº õ¿÷òýé äàéñàíòàé áàéõûí ñàéõàí, äàéñíààñàà ºøºº àâàõûí ñàéõíûã í¿äýíä ¿çýãäòýë ÿðèíà. ¯íýíäýý ò¿¿íèé “îìîã áàðäàì” åðòºíöèéã, òýð åðòºíöèéí “îìîã áàðäàì” òýñðýëò, äýëáýðýëòèéã öººõºí õ¿í îéëãîäîã áàéæ äýý? 

   Ãýð îðíîîð íü îðæ ãàðààã¿é ÿðóó íàéðàã÷ ÿìàð ÷ áàéñàí ìàíàé 90-ýýä îíûõíû äóíä áàéõã¿é áèç. Õàðèí íîì çààëãàæ, øàâü áîëñîí íü ìàíàé 90-ýýä îíûõíû äóíä öººõºí 人? Ãýâ÷ á¿ãäèéã íü òýð õ¿ëýýí çºâøººð÷, çàðèìûã íü ¿ëýýæ àãààðò õººðãººä ººðºº àðààñ íü ãóíèãëàí õàðæ, çàðèìûã íü äîòðîî õàéðëàâ÷ èõ îãöîì “èëýí øàíààääàã“ áàéëàà. Íýãýíòýý òýðýýð,

           Îéâîðãîí çàí ,ÿëèìã¿é ãóíèã õî¸ðûã õ¿ì¿¿ñ

           Îäîî ÿìàð ¿íýëýõ áèø äýý?

           Ãýâ÷ áè òîìîîòîé óëñ, õºäºë㺺íã¿é íàéðàã÷äûã

           Ãýãýýí áóðõàíû õºðºã ã¿íãýðâààíä áàéãààòàé àäèëòãàíà ãýæ èëýí äàëàíã¿é øóóä ìºí ë “îìîã áàðäàì”-ààð õýëñýí áàéäàã.

 - Òîìîîòîé õºäºë㺺íã¿é ÿðóó íàéðàã÷äààñ ñàéí ø¿ëýã ãîðüäîîä áàðàã õýðýãã¿é. Ýðäýìòýé õ¿í äºë㺺í ãýäýã èõ ìºðºí íàìóóí ãýäýã õàìãèéí õóäëàà ç¿éð ¿ã, ýõ îðîí àðä ò¿ìíèéõýý ýìãýíýëèéã ç¿ãýýð õàðààä ñóóäàã “òîìîîòîé” õ¿ì¿¿ñýýñ, îíöûí øààðäëàãàã¿é îëîí “òîìîîòîé” ø¿ëýã òºðäºã çýðãýýð áàãøèéí õóâüä ãýýä áààõàí ñóðãààë àéëäàíà. Àìåðèêò àðä÷èëàë áàéõã¿é ãýæ ¿çíý. Àôðèêò òºðººã¿éäýý áàÿðëà ãýæ øóóä çàíàëõèéëíý. ªã뺺íèé èíýýìñýãëýë ºäºð ñóðàãã¿é àëãà áîëæ, ººäã¿é þìíóóäòàé ¿çýæ òàðíà ãýýä öýýæ õàÿëíà.

-Õîéøîî ñóðãóóëüä ÿâàõûí ºìíº ãýýä õîòîä ºíãºð¿¿ëñýí õýö¿¿ ºäð¿¿äýý äóðñàíà. ªëñºæ óíäààññààð áè òýäíèéä î÷èæ áèëýý.Íýðèéí øóóä äýðãýä íü õýëíý. Õààëãààð îðîâ óó ¿ã¿éòýé áàíøòàé öàéíû õà÷èí ñàéõàí ¿íýð õàìàð öîðãèíî. Òîì øààçàíãààð ýíý ä¿¿ðýí áàíø, öàé, èõ ë ñîíèí æóóìàëçñàíàà ãýäñèéã íü çààíà. Ýõíýð íü õàðèí íàäàä òîì øààçàí ä¿¿ðýí öàé, ãóðâàí áàíø õºâæ áàéëàà. Ãîìäñîíäîî íóëèìñ àñãàðààä öàéã íü óóæ ÷àäàëã¿é ãàðñàí. Òýãýõýä õîòîä á¿òýõã¿é áîë íóòàãòàà î÷èæ, ãàçàð õàãàëíà ãýæ “îìîã áàðäàì”-ààð ìºðººäñºí ãýäýã.

Òýð ¿åäýý ë

            Òðàêòîð àíæñààðàà

                      àòðûí õºðñèéã ºì òàòàæ,

            Áóëüäîçåð

                      ºìõºðñºí ìóó øàâàð áàéøèíã

                      ãàçðûí õºðñíººñ õóó àð÷èõ øèã

          

            Ø¿ëýã áè÷èõñýí ãýæ ìºí ë “îìîã áàðäàì”-ààð òóíõàãëàñàí áàéõ äàà?

Ãýðýýñýý ãàðààä àæèë îðîõ çàìäàà ãóäìàíä çóóãààä òàíèëòàéãàà òààðàëäàíà. Á¿ãäòýé íü ãàð áàðüæ, ìýíä óñ ìýäíý. Îëîíõ íü á¿ñã¿é÷¿¿ë áàéíà. Îäòîé çàëóóãèéí òàíèëóóä ãýæ õýëíý. Í¿¿ð ººä íü çîðèóä õàðíà. Åð ºòëºñºí øèíæã¿é. ªºðèéíõºº òóõàé áè÷ñýí “øàð”ñîíèíóóäûã àíõààðàëòàé óíøèíà.¯ë ìýäýã äîîãòîéãîîð æóóìàëçàíà.

          Äîðîìæëóóëàõ òóñàì òýð ºí㺠îðíî.

          Äîëîîí áóðõàí îä øèã ãÿëàëçàíà.

- Óëààí ñàõèóñ ìèíü õàòóó á¿ãäèéã äààíà. Îäîîíîîñ ýõëýýä ñàéí ñàõèóñòàé áîë. Îéðäîî áèå æààõàí ÿäàðóó, îëîí, îëîí õóðàë ÷óóëãàí, õ¿ëýýí àâàëò, ýíãýð äýýðýý òýð òºðèéí äàëáààíû òýìäýãòýé, ýöñèéí óäàà íàìàð îðîéõîí ìîäîä íàâ÷ñààðàà óéëñàí ºäºð ãóäìàíä òààðàëäàæ áèëýý.

   Àðààñ íü õàðæ çîãñîõîä ààíàé ë á¿ðãýä øèã, òàëûí õºõ ÷îíî øèã îìîã áàðäàì õàðàãäñàíñàí. Ò¿¿íèéã ñ¿¿ë÷èéí çàìä íü áèä ñ¿ð äóóëèàíòàé ¿äýæ áèëýý. Îðîé íü èðýýä áè ò¿¿íä çîðèóëæ ýõíèé áîëîîä ýöñèéí ø¿ëãýý áè÷ñýí þì.

                                       Î.Äàøáàëáàðò

     Ýõíèé áîäîë

     ßìàð ÷ îíãèðîî þì áý?

     Äóíä ¿åèéí áîäîë

     ßã ìèíèé õàéæ áàéñàí õ¿í þì .

     Äóíä ¿åèéí “äóíä “¿åèéí áîäîë

     ßàæ èíãýæ áè÷èæ áàéíà àà.

     Äóíäûí òºãñãºë ¿åèéí áîäîë

     ßàõ àðãàã¿é ¿íýí ¿ã õýëëýý äýý?

     Òºãñãºë ¿åèéí áîäîë

     ßäðàíãóé öàðàéòàé õàðàãäàõ ÷èíü

     Òºãñãºë ¿åèéí äàðààõ áîäîë

     ßëàãäàøã¿é õ¿íòýé íýã ¿åä àìüäàð÷ áàéíà äàà?

     Òºãñãºë

     ßðóó íàéðàã÷ øèã ”îìîã áàðäàì” àìüäàðñàí äàà?

     Ýöñèéí áîäîë

     ßìàð èõ ñ¿ð õ¿÷ àãóóëíà âý? 

¯õýë íü õ¿ðòýë “îìîã áàðäàì” áàéëàà.      

Áàÿðòàé îìîã áàðäàì “íàìàð” ìèíü, ýðãýýä óóëçàõ áîëòóãàé .

            Îìîã áàðäàì áàãøèéí øàâü “îìîã” áàãàòàé

                            Ï¿ðýâõ¿¿ãèéí Áàòõóÿã

өгүүлэл

                                  “Ариун гар”

                / Батжаргалын Одгэрэл, Цэндийн Доржсэмбэ нарын яруу найргийн тухай  /

   Хүмүүн төрөлхтөн “Ариун” гэдэг үгийг олон янзын зүйлд хэрэглэжээ. ХХ зуунд “Ариун дайн” нэртэй хүчирхэг дуу Дэлхийн 2-р дайны гал утаан дундаас цуурайтсан түүхтэй. Дайн тулаан хүртэл “ариун” байж болдог хүний хорвоод ОО цаас хүртэл ийм нэртэй байх энгийн үзэгдэл ч юм уу даа? “Ариун эх минь” гэж Христосын шашинд эх дагинаа магтан дуулдаг бол “ариун явдал мөн үү? ариун явдал мөн үү?” хэмээн аймаар үзэл сурталжсан монгол кинон дээр нэгэн эм багтран хашгирдаг бөлгөө. Энэ мэтээр “АРИУН” хэмээх үгийн тухай олон жишээг бэлээхэн дэлгэж болмоор байвч “Ариун гар” гэж юу болох тухай үндсэн асуудалдаа оръё доо?

1.            Миний бие 1990-ээд оноос хойших реалист бус уран зохиолын түүхийг  “Монголын уран зохиолын стандарт бус сэтгэлгээ” хэмээх 16 цуврал өгүүлэлдээ хураангуйлан бичихийг чадан ядан оролдож байна. Болох бүтэх эсэхийг одоохондоо хэлэх юм алга. Ямар ч атугай эхнээс нь энэ мэтээр явуулж байна.

   Нэгэн яруу найргийн уншлага дээр сүр дүр ихтэй шүлэг бичдэг ах маань “би шүлэг бичихдээ заавал гараа угаадаг. Яруу найраг бол ариун зүйл” хэмээн номлоход нь нас балчир байсан би ихэд биширч билээ. Хожим шүлгийн түүврийг нь уншаад “цэвэр гараар бохир юм бичих ч гэж дээ?”  хэмээн гуниглан бодсонсон. Эндээс л ариун гарын тухай бодол минь эхэлсэн юм.

  1990-онд одоогийн суут ах нар минь зарим нь ажил төрлөө хийгээд зарим нь 3,4-р  курсийн оюутнууд гүйж явлаа. Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн “Нээлттэй хаалганы өдрүүд”-д наймдугаар ангийн нусгай бацаан намайг нөхдийн хамт очиход тэд маань цээж нилээд ханагар болсон ч гар нь ариун байсан юм. Нэг үгээр яруу найргаас асар ангид орших амьдралын бохир зүйлүүд рүү гараа дүрээгүй, дүрж амжаагүй байсан гэсэн үг. Нөгөө талаар зүрх сэтгэлд  нь яруу найраг л бүх орон зайг нь эзэлж байснаас АТ, АН, АХ, АА зэрэг товчилсон нэртэй /АТ –албан тушаал, АН- алдар нэр, АХ- ашиг хонжоо, АА-амьхан амбици / жижиг сажиг зүйлүүд огт ор сураггүй байсан билээ. Тэгвэл энэ хооронд цаг хугацаа тэднийг ч бас биднийг ч асар ихээр өөрчилж, өөрчлөгдөж явсаар эргээд харсан чинь утга зохиолд одоо ч “ариун гар” хэвээр яваа хоёрхон хүний нэр сэтгэлд дүржсэн байх юм. Тухайн үедээ нэгэн танхим дүүрдэг тэр олон хүнээс  ийм цөөхөн нь гэж бодохоор хүрэл зүрх ч хайлнам. Мөн яагаад тэднийг би “ариун гар” гэж нэрлэснээ тайлбарлах нь бараг илүүц биз, ээ. Бүх юм нэгэнт бидний нүдэн дээр ил байна. Гэхдээ өөрт  буй барин тавин хоёр “үндэслэл” -ээ тоочих нь зөв юм уу даа?

     Нэгдүгээр үндэслэл:  Ариун сэтгэлтэй шүлгүүд ба Б. Одгэрэл, Ц. Доржсэмбэ

   Ариун сэтгэлтэй байна гэдэг ариун гартай байгаагийн нь илрэл бөгөөд ариун сэтгэлээс, ариун гараар дамжиж “ариун шүлэг” төрөх ажээ. Энэ бол гарцаагүй нэгдүгээр үндэслэл. Үнэндээ энэ цаг хугацаанд яруу найрагчийн хувьд ч хувь хүнийхээ хувьд ч хамгийн хувирч өөрчлөгдөөгүй нь тэд нар юм даа? Надтай олон хүн санаа нийлнэ гэдэгт огт эргэлзэхгүй байна. Энэ огтоос эргэлзэхгүй байгаа “итгэл” минь бараг миний нотлох гээд ядаад байгаа “ариун гар” гээчийн  50 хувь нь гээд ойлгочих. Зарим тань үе үехэн “хэрмэл” замаар гундуухан алхаж явдаг Ц.Доржсэмбээг эсвэл нам, ном хоёроо сольж   лам болсон Б.Одгэрэлийг яагаад ийнхүү цоллож буйг минь мэдэхийг хүсвэл яруу найрагч Б. Одгэрэл “Үл таних зочин”/2003/, Ц. Доржсэмбэ “Хэнд би таалагдах ёстой вэ? /2006/, “Харсан тэнгэр /2009/ номнуудыг олоод уншихад л хангалттай. Тэнд л ариун сэтгэл хангалттай буй.

          

Хоёрдугаар үндэслэл: Тэдэнд ямар ч хамаагүй  ба хамаатай зүйлс

  Тэд нарт Монголын зохиолчид хэд хуваагдсан байх, Монгол хэдэн улс төрийн намтай байх, хэдэн хүн жилд одон тэмдэг хүртэх, хэдэн хүн оны шилдэг болох ямар ч “хамаагүй” зүйлүүд болой. Мөн бичсэн зохиолгүй атлаа эсвэл нэг бичсэн зохиолоо хэдэн жилд хэд дахин хэвлүүлээд “шагнал” нэхэх, үгүй бол зарим нэр нүүртэй эсвэл нэр нүүр горилсон зохиолчид “message”-ний зохиолуудаар номын зах зээлийг булах, олсон ашигаараа дахин тийм зохиолуудыг “бөөндөх”, цэл залуугаараа “сонгодог нэртэй” богино үгүүллэгийн ном гаргах, алдаршихын тулд булган малгай, хоргой дээл өмсөж зурагтын нүүр дүүрэн гарч, мэдэхгүй бүр гадарладаггүй байж уран зохиолын тухай ярих, авъяасгүй гэдгээ гадарлаад “хэрүүлээр” шүүмж бичиж амьдралаа залгуулах, чадахгүй гэдгээ мэдсээр байж удирдан манлайлахад дурлах, ЯМАР Ч ХАМААГҮЙ. Энэ л  нөгөө үлдсэн 50 хувь нь буюу. Ингээд л бүхэлдээ тэд нар “ариун гар” гэж нэрлүүлэх, цоллуулах хэмжээнд хүрч байгаа юм. Харин ийм “нийгмийн идэвх санаачлагагүй“ нөхдүүд атлаа уран зохиолын амьдрал дахь шударга бус бүхэнд эмзэглэн явдгийг нь би  мэднэ. Уулзаж учрах тоолондоо би тэд нарын “нууцлаг” хийгээд “ариун”  байдлыг олох нээх гэж оролддог юм. Эхэндээ “хувь тавилан” гэж андуурдаг байсан бол одоо “мөн чанар” нь гэж ойлгох болсон юм.

   Ингэж ойлголтоо хувиргасны эцэст “тэгвэл тэдэнд юу хамаатай вэ?” хэмээн өөрөөсөө асуугаад удалгүй дараах хариултыг олсон доо? Сайн зохиолч сайн зохиол бичих, сайн зохиолч сайн зохиолоо сурталчлах, сайн зохиолч сайн үйл эхлүүлэх, сайн зохиолч сайн “шагнал” авах, сайн зохиолч сайн уугаад, сайн зохиол бичихээр амрах, сайн зохиолч сайн нэрээ гаргах, сайн зохиолч сайн зохиолчоо сайн магтах л ХАМГААС ХАМААТАЙ ажээ. Энд л уран зохиолын ертөнц дөх шударга ёс үйлчилж байдаг юм.

  Сайн, сайн гэснээс нэгэн эрхэм шүүмжлэгч намайг “зулгуйдан магтдаг” хэмээн “гөрдөж” билээ. Би өөртөө “сайн юмыг сайн магтах” нь чухал гэж мунхаглан санаж явдгаас биш муу нь мэдээж “юмнуудын” тухай “үгүүлбэр” байтугай “үг” ч унагаадгүйг минь тэнгэр мэднэ, ээ

2.         Харин одоо дээр цухас дурьдсан номнууд  миний өмнө дэлгээтэй байна. Өмнө нь ч хэд хэдэн удаа дэлгэж уншсан юм. Унших болгонд л энэ хоёр яруу найрагчаас 1990-ээд оноос хойших МУЗ дахь стандарт бус сэтгэлгээ  мэдрэгддэг юм.  Эцэст хэлье гэсэн “дүгнэлтээ” гэнэдээд энд хэлчихлээ. Нэгэнт хэлэхээс хойш хаана нь ч хэлсэн яахав дээ? гэж өөрийгөө уужруулан бодоод ийм хэдэн шүлгийг “стандарт бус” жишээнд авч үзье.

                      Гуйж хүсэх минь увайгүй болоогүй

                      Гутаж гуних минь  үнээ алдаагүй

                      Хувь тавиландаа би дасаагүй

                      Хуучин юм, шинэ амьдралаас би уйдаагүй. /Б.Одгэрэл 2003, 11/

 Энэ аль 1991 онд бичсэн шүлгээс одоогийн Б.Одгэрэлийг олж харж болно. Тэр увайгүй болоогүй, гуньж гутрахдаа ч мөн чанараа алдаагүй, хуучин шинэ амьдралын алинаас нь уйдаагүй яваа. Хэрэв та түүнийг таньдаг бол нүдээ аниад хэсэгхэн хугацаанд түүний тухай бодоорой. Миний хэлсэн бүхэн “үнэн” болохыг та анзаарна. Харин огт таньдаггүй бол ийм нэгэн “ариун” чанараа алдаагүй, “ариун гар” монголын утга зохиолын 1990-ээд оны содон төлөөлөгч гэдгийг мэдэж ав.

                   Суурингийн минь бороо

                   Суурин шиг минь жаахан үүлнээс ордог

                   Тийм жаахан үүл рүү

                   Тэмүүлж өссөн нас минь солонго /Ц.Доржсэмбэ,2006,33/

Энэ шүлгийг тэр 1989 онд бичсэн юм. Түүнээс хойш 21 жил нэгэнт өнгөрсөн ч Ц.Доржсэмбэ одоо ч хүүхэд хэвээрээ, жижигхэн үүл рүү тэмүүлсэн “солонго” хэвээрээ явааг таньдаг хүн бүхэн нь мэднэ гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Тэр ердөө л арван хэдэн жилийн өмнө Баянхонгороос сургуульд сурахаар хотод ирсэн шигээ л огт хувирч өөрчлөгдөөгүй хэвээрээ байгаа нь гайхширлыг минь төрүүлдэг юм. Энд л хоёр яруу найрагчийн нийтлэг стандарт бус зүйл ба стандарт бус яруу найргийн сэтгэлгээ оршиж байна. Яг ямар хэлбэрээр оршиж буйг ойлгосонгүй гэж гайхаж байж магадгүй. Аргагүй л дээ? Манай танай багш нар хүнийг нь магтаад, зохиолыг нь шүүмжилдэг, зохиолыг нь магтаад хүнийг нь шүүмжилдэг сонин “арга” барилаар уран зохиолын шүүмжийг хөгжүүлсэн учраас зохиолч дотор буй оюун санааны “стандарт бус” зүйлийг яруу найргаас нь олж хардаггүй юм. Тэр нь бидэнд ямар их нөлөөлснийг ярих ч юм биш.

 Б.Одгэрэлийн энэ шүлэг ийм хэдэн мөртэй.

                               Би чамд хайртай болсноос хойш

                               Эгчид чинь хайртай болсон

                               Ээжид чинь хайртай болсон

                               Хүүд чинь хайртай болсон

                               Охинд чинь хайртай болсон /Б.Одгэрэл 2003, 29/

  Харин эндээс ёстой нөгөө “стандарт бус”  сэтгэлгээний яруу найргийн “гаж”,”гоц” байдлыг мэдэрч байна уу? Тэгвэл илүү дутуу үг нэмж хачирлахгүй. Хэзээ манай яруу найрагт өмнө нь хүүхэн хүнд дурлаад хүү, охинд нь хайртай болсон гэж бичиж байлаа. Магадгүй энэ л хэтэрхий “өргөн” хайр  Б. Одгэрэлийн яруу найргаас бурханд дөхөх замын эхлэл ч байсан юм билүү? Яаж мэдлээ.

   Тэгвэл Ц:Доржсэмбээгийн “Харсан тэнгэр” /2009/ шинэхэн номны шүлгүүд түүний бүрэн стандарт бус “төгөлдөржилтийн” илрэл болжээ. Дахиад л “зулгуй магтаал” гэж бодвол бод, би ямар “доллар” биш хүн бүхэнд таалагдах албатай биш. Тэгээд сайн номыг магтсан шиг магтана, аа.

                             Хаврын бороог л бороо гэхээс

                             Намрын бороог ямар бороо гэх вэ?

                             Насан залуугийн дурлалыг л дурлал гэхээс

                             Нас ахисан дурлалыг

                             Ямар дурлал гэх вэ.

                             Яг ингэж дуулсаар л байх болно.

                             Гадаа орох бороо манай дэлхийн

                             Хэд дэх бороо юм бол…  /Ц.Доржсэмбэ 2009,58/

   Үнэхээр хаврын бороо л жинхэнэ, насан багын дурлал ч жинхэнэ, өөр бас юу юу ч жинхэнэ билээ дээ? Тэр ийм л жинхэнэ юмсын эрэлд хатаж яваа яруу найрагч. Тийм ч учраас хааяахан “хэрмэл” замаар  орчихдог байх гэж би сэжиглэдэг юм. Магадгүй ийм л “стандарт бус” зүйл, стандарт бус “зам”  түүний амьдралд үгүй бол дахиад ийм шүлгүүдийг бичихгүй байх гэсэн бодол ” Харсан тэнгэр”/2009/ -ийг уншсанаас хойш төрөх болсон юм. Харин “хэрмэл” замаар яваад хүүрнэл зохиолын сайн ном бичсэн гэж би дуулаагүй. Тиймээс Ц.Доржсэмбэ эдүгээ “хэрмэл” бус “суумал” байдалд шилжиж үргэлжилсэн үгийн шинэ номоо бичиж эхэлсэн гэдгийг дуулгах байна. Гэхдээ хэзээ ч түүний “ариун чанар” нь түүний яруу найргийг өөд нь асар өөд нь татсаар байгааг анзаарахгүй байхын аргагүй юм.

3.           Энэ нэг номны хэсэг ” Шүүмжлэлд сэтгэлгээ нь  дүн шинжилгээ, эргэцүүлэн бодолт  учир баримт хангалттай. “Үнэн”-ийг хайх л хангалттай бөгөөд бусад нь аяндаа дагалдана. “Үнэн” бишийг зайлуулчих юм бол болох нь тэр “/Эдвард  де Боно” “Стандарт бус сэтгэлгээ”2002,12/ гэсэн байдаг юм. Энэ номонд бас  нэг ийм өгүүлбэр бий. ”Ядуу логик ядуу сэтгэлгээнд хүргэнэ” / Эдвард  де Боно” “Стандарт бус сэтгэлгээ”2002,14/

                  Зуны цэцэрлэгийн моддын завсраар

                  Хүүхнүүдийн нүцгэн шилбэ

                  Загас шиг зурс зурс хийхэд

                  Хажуугийн хөх модон сандал дээр суусан

                  Хархүүгийн харц уургагүй загасчин адил… /Ц.Доржсэмбэ 2009, 51/

Энэ шүлгийн хариулт ноён Боногийн бичсэний эсрэг ”баян логик баян сэтгэлгээнд хүргэнэ. Үнэн бол үнэнд л хүргэнэ.

   Юугаараа баян гэж мөн юугаараа “үнэн” гэж.хэн нэгэн нь надаас асуувал би   “Дүрслэлүүд нь стандарт бусаар баян бас стандарт бусаар үнэн  юм даа? Илүү сайн хариулт олсонгүй”. гэж товчхон хариулах байна.

 Тэгвэл “Үл таних зочин” /2003/-д ийм нэг шүлэг надад эртнээс таалагддаг байлаа.

                  Мунхаг үгийн ард бидний сэтгэл

                  Хуцаж байгаа гөлөгний сэтгэл мэт

                 Дуулж байгаа гургалдайн зүрх мэт /Б.Одгэрэл” Үл таних зочин” 2003, 8/

 Энэ шүлгийн хариулт” ядуу сэтгэл ядуу сэтгэлгээнд хүргэнэ”. Харин түүний эцэст хэн хохирч үлддэг тухай та бүхэн надаар хэлүүлтгүй мэдэх хойно. Би хуцаж буй гөлөгний сэтгэлээ хайрлаад цааш нь илүү дэлгэрүүлж чадахгүй нь ээ. Энд л стандарт бус логик нь, дүрслэл нь, сэтгэл нь,  сэтгэлгээ нь бүрэн илэрч байгаа шүү дээ? Дээхэн үед С.Эрдэнэ гуайг өглөө хотын гудамжны чулуу бүхнийг тойрч ажилдаа ирээд  үдэш гудамжны чулуу бүхнийг өшигчсөөр харьдаг гэж бичсэнийг уншиж байсан юм. Түүн шиг “ чулуу бүхнийг тойрч, чулуу бүхнийг өшигчихгүй нь төлөө” амьдрах ямар амттай тухай бодоход “ариун гар”-уудын шүлгүүд хүргэж байна. Нэг зураасыг хүрч болох хязгаарт нь хүртэл татсан мэт сэтгэгдэл төрүүлэх нь үгүй бол  цөхрөл, эсвэл өөрийгөө илчилсэн илэн далангүй байдлын зааг дээр аваачих зэрэг нь тэдний яруу найргийн нийтлэг онцлог. Стандарт бус сэтгэлгээнийнх нь төсөөт тал болохыг яруу найргийн бус “нүдээр” харсан ч анзаарах болно. Цээжин дотор уянга төрж, мөн тэндээ үхэхийг яруу найрагчдаас илүү мэдрэх нь бараг үгүй.

  Тэгээд  л би “ҮЛ ТАНИХ ЗОЧИД”-ыг маань “ХАРСАН ТЭНГЭР” нь  үргэлж ариунаар ивээж байхыг үнэн сэтгэлээсээ хүсэж байна. Хэдийгээр тэд ариун сэтгэл, ариун гараар  бичсэн яруу найргаа хэсэгхэн өндөрлөсөн гэж ”хардаж” байвч хожмын манай утга зохиолын “АРИУН ГАР”-уудад “ДОМОГ” мэт байх биз, ээ

үгүүлэл

Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí

                               ºäºð õîíîãóóä…

 

  1.

  Ò¿¿íèé íýãýí ø¿ëýãò “äèâààæèíä õ¿ðýõ çàìûã áè ìýäíý” ãýñýí ìºð áàéäàã þì. ¯íýõýýð ò¿¿íèéã áè òýð íóóö çàìûã ìýääýã áàéñàí ãýäýãò îãò ýðãýëçäýãã¿é. Ýðãýëçýæ áàéãààã¿é ó÷ðààñ ò¿¿íèéã áè îäîî ¯ðæèí õàíäûí îðîíä áóðõàí áàãøòàé íîì õàÿëöàæ ñóóãàà ãýäýãò áàñ èòãýäýã. ¯ëãýðõ¿¿ þìàíä èòãýäýã ãýíýí õºíãºí÷¿¿ë ãýæ îëîí õ¿í ÿðóó íàéðàã÷äûã áîääîã áàéæ ìàãàäã¿é. Ãýòýë òýð “îëîí÷óóë” ¿ëãýð øèã þìàíä õàìãèéí ÷óõàë ¿íýí íóóãäàæ áàéäãèéã  àíçààðàõàà áîëüòîëîî   “àìüäðàë õºãæìèéã àíõíààñ íü áóðóó õºãëº÷èõñºí þì” ø¿¿ äýý?

    Òýð íýã óäààãèéí óðàí çîõèîëûí òóõàé ÿðèàãàà èíãýæ ýõýëæ áèëýý “ ªíººäºð òà íàðûí çàðèìàíä íü áàÿðòàé, çàðèìàíä íü ãóíèãòàé äóðñàìæ ¿ëäýýõ áèç. Áàÿð ãóíèãèéí àëü íýã íü ¿ã¿é áîë àìüäðàë ÿìàð áàéõûã òà íàð òºñººëºõ ãýýä ¿çýë äýý? Õýðýâ òºñººëºãäºæ áàéâàë “Õ¿íä ãàð àì ðóóãàà èäýõ þì ÷èõýõýýñ ãàäíà íóëèìñàà àð÷èõàä çîðèóëàãäñàí áàéäàã þì” ãýäãèéã õýëýõèéã ¿íýí ñýòãýëýýñýý õ¿ñýæ áàéíà. Õîäîîäûíõîî õîîñîí ä¿¿ðýíãýýð õîðâîîã õýìæèæ, õýòýâ÷íèéõýý ìºíãºòýé ìºíãºã¿éãýýð àìüäðàëûã ä¿ãíýäýã ºäºð õîíîãóóäûã õóðäõàí øèã ë äóóñãàõûã õ¿ñýæ áàéíà. Íàäàä õèéñýí ãýì í¿ãëýýñ íü øàëòãààëààä õ¿ì¿¿ñèéã àðèóí ãàðòàé, áóçàð ãàðòàé ãýæ ÿðüäàã øèã ñàíàãäàõ þì. Ýñâýë Ìîíãîë÷óóä òýãæ ÿðèõàà àëü õýäèéíýý áîëü÷èõñîí ÷ áàéæ ìýäíý. ̺í àìðàãàà õàéðëàí òýâðýõýä, àëäðàé õ¿¿ãýý òîñîí àâàõàä, ºâãºäèéíõºº òîëãîéã ò¿øèõýä, ºñòíèéõºº øàíààã õóãà öîõèõîä, ìºí ø¿ëýã áè÷èõýä,  áàñ õîâûí ìàòààñ ñàðàà÷èõàä ÷ ãàð ãýäýã ýðõòýí õýðýã áîëîõ íü ãàðöààã¿é. Ãýâ÷  õàìãèéí ãîë íü áàÿð ãóíèãèéí íóëèìñàà õàöàð äýýðýýñýý øóäðàí àð÷èõ…

  Õýñýã ÷èìýýã¿é öîíõîîð õàðæ çîãññîíîî ” Îäîî Ìîíãîëä ãàçàð øîðîîíû òºëºº äàéí ýõýëæ áàéíà. Òýð äàéíä ýõ îðíîî ãýñýí õàëóóí ýëãýí ñýòãýëòýé õ¿í á¿õýí îðîëöîõ ¸ñòîé. Ãàäààäûí íî¸äîä ¿éë÷èëäýã ìîíãîë õ¿íèé àðüñòàé áîëîõîîñ ìîíãîë õ¿íèé í¿íæèã, ìîíãîë õ¿íèé ñýòãýëã¿é þìíóóäàä àðèóí áóñ ãàðàà, áóçàð ñàâðàà ãàçàð øîðîîíîîñ ìèíü òàò ãýæ õýëýõ öàã èðíý. Òýãæ çîðèãòîé äóóãàð÷ ÷àäàõ õºâã¿¿ä ÷ óäàõã¿é îëîí îëíîîðîî òºðºõ áîëíî ” ãýæ áèëýý.  

  Òýãýýä óäàëã¿é íýãýí íèéòëýëäýý “Ãàçàð øîðîîíû òºëºº äàéí ýõýëëýý” ãýæ òóíõàãëàõàä íü áèä þóí äàéí, þóí òóëààí, þóí ñ¿ðæèí, þóí äàðæèí ãýýä ë ºíãºð÷ áèëýý. Òýð ¿åä áèäíèé õýí ÷ ãàçðûí òºëºº öóñã¿é äàéí ýõýëíý ãýäãèéã óðüä÷èëàí õàðæ ÷àäñàíã¿é. Ãýòýë õ¿¿õä¿¿äèéíõýý òîãëîîìûí òàëáàéã,  ìîíãîë ãàð õºëòýé, Õÿòàä, Ñîëîíãîñ òîëãîéòîé áàðèëãûí êîìïàíèä áóëààëãà÷èõààä óóð äóðã¿é õî¸ðîî áàðüæ ÿäàí ñóóõäàà ¿íýõýýð äàéí òýð ¿åä ýõëýýä îäîî íýãýíò äóóñàæ áàéãààã  õîæóóõàí ìýäýæ áèëýý. Ìóíõàãèéí óõààí õîéíîî ãýäýã ¿íýí ¿ã äýý? Óõàãäàæ ñýãëýãäñýí ãàçàð øîðîî, íóòàã óñàà õàðààä ç¿ðõ ç¿ñýãäýí ýëýã øèìøðýõäýý “Ýõ îðíîî áèä ºâºã äýýäñýýñýý õ¿ëýýí àâñàí ¿ð õîé÷äîî õ¿ëýýëãýí ºãíº” ãýñýí õàëóóí çîðèãòîé õºâã¿¿äýýð ýíý öàã ¿å ìèíü ÿìàðõàí èõ äóòàãäàæ áàéãààã  îäîî ë õ¿ì¿¿ñ ìýäýð÷ áàéíà. Íóóëã¿é õýëýõýä áèä Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí ºäºð õîíîãóóäûí íàð ñàðàí äîð  õóäàëäàãäàæ, áîðëîãäîîã¿é “ýõ îðîí÷îîð “ë öàíãàæ áàéíà. Íóóëã¿é õýëýõýä áèä Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí ºäºð õîíîãóóäûí íàð ñàðàí äîð “ ºâãºí õîðâîîä çóóí æèë àìüäðàõã¿é ÷ õîãøèë õóðààã÷ààñ, ºâëèéí øºíº ìîääûã ºðºâääºã ààâûãàà èë¿¿ îéëãîäîã” /Î.Äàøáàëáàð” Çàëóóñ ä¿¿ íàðòàà õ¿ðãýõ ø¿ëýã”/ òºðèéí ýð õ¿íýýð äóòàæ áàéíà. Íóóëã¿é õýëýõýä áèä Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí ºäºð õîíîãóóäûí íàð ñàðàí äîð ”óéòãàð, õîãèéí ºâñ øèã óðãàæ, ãàíäàõ íü àëòàí õàðãàíà ëóãàà” /Î.Äàøáàëáàð “õýëõýý ø¿ëýã áóþó ýðõè”/ õýìýýí ñýòãýõ õýìæýýíä  õ¿ðñýí óëñ òºð÷èéã ¿ã¿éëæ áàéíà.

2.

Ò¿¿íèé íýãýí ø¿ëýãò ” àÿà, ìºíõðºëèéí ìàíàíä íóóãäñàí, àëäàð íü ýëýãäýýã¿é áàò öàãààí Ìîíãîë” / Î.Äàøáàëáàð” Äóóäëàãà”/ ãýñýí ìºð áèé. ¯íýõýýð áè ò¿¿íèéã ýõ îðíûõîî èðýýä¿éä ýðãýëçäýãã¿é áàéñíûã ìýäíý. Ýðãýëçäýãã¿é áàéñàí ó÷ðààñ òýð çîâæ ç¿äýðñýí àðä ò¿ìýí íü  õýçýý íýãýí öàãò æàðãàíà ãýäýãò èòãýäýã áàéëàà. Ãýâ÷ ìºíãºíººñ ººð ýðìýëçýëã¿é, ìºíãºíººñ ººð ¿çýë ñàíààã¿é, ìºíãºíººñ ººð ìºðººäºëã¿é ¿åèéíõíýý Ëåðìîíòîâûí ø¿ëýã øèã” ¿å íàñíûõíàà òýð ¿ëýìæ ãóíèí øèðòäýã” áàéñàí þì 

   Óðàí çîõèîëûí òóõàé ÿðèàãàà ýõëýõèéí ºìíº òýð” ¯õëèéí òóõàé ¿å ¿åõýí áîäîæ áàé. Òýãâýë àìüäðàë ÷èíü óòãà ó÷èðòàé áîëíî. Þì á¿õýíä òºãñãºë, òýãýýä äàõèàä øèíý ýõëýë áèé ãýæ áîäîõ åðòºíöèéí õàìãèéí ¿íýí, ìàãàäã¿é õàìãèéí óõààëàã áîäîë ÷ áàéæ áîëîõ þì. Ìèíèé õóâüä çóóðäûí ¿õýë ãýæ áàéõã¿é. Áè ººðèéíõºº ¿õýõ öàã, ¿õýõ øàëòãààíààðàà ë ¿ã¿é áîëíî. Òýãñíýýñ öàã áóñûí ¿õýë ëàâ íàìàéã äàéðàõã¿é. ¯õëèéã áè áàÿð áàÿñãàëàí ìýò õ¿ëýýí àâàõàä îþóí ñàíààíûõàà öººíã¿é õóãàöààã çîðèóëñàí. Õàéð ñýòãýëèéã ÷ ÿëãààã¿é. Ìàõàíáîäûí õóðüöàë öýíãýë òºäèéõíººð áóñ îþóí ñàíààíû àðèóí õîëáîî ãýæ îéëãîõûã ÷àìä öººíã¿é óäàà õýëñýí. Îéëãîõ ýñýõ ÷èíü ÷èíèé õýðýã. Äýýä îþóí óõààíò õ¿íèé òóéëûí çîðèëãî ãýãýýðýë þì. Ìèíèé õóâüä ÿðóó íàéðàã àíõàíäàà ãýãýýðýëä õ¿ðýõ çàì áàéñàí þì. Îäîî áîë ÿðóó íàéðãèéã áè ººð ò¿âøíèé ç¿éë ãýæ îéëãîõ áîëñîí. Õ¿í õ¿íèé õóâüä ãýãýýðýëä õ¿ðýõ çàì ÿìàð ÷ áàéæ áîëíî. Ãîë íü ãýãýýðýëä õ¿ðãýõýä ë ÷èãëýãäýõ ¸ñòîé. ªºð äîòðîî áàéãàà áóðõíàà ¿ã¿é õèéõ íü ÷èíèé äóðûí õýðýã. Õàðèí àãøèí çóóð ãýãýýðýõ òóõàé ÿðèàã áè õ¿ëýýí çºâøººðäºãã¿é. Òèéì àìàð õÿëáàð þì áîë õ¿í á¿õýí ãýãýýðýõ íü ÿàñàí þì áý? ¯íýíäýý ÿðóó íàéðãèéã áóðóóãààð îéëãîõ ÿâäàë òàíàé ¿åèéíõíèé äîòîð áèé. Áè òýð òóõàé îëîí óäàà õýëñýí” ãýæ áèëýý.

Òýãýýä óäàëã¿é íýãýí íèéòëýëýý” ßðóó íàéðàã äàõü íÿëõàñûí ºâ÷èí” ãýæ íýðëýñýí áàéæ áèëýý. Ò¿¿íèé ìîíãîëûí èðýýä¿é íü ÿðóó íàéðàãò òàâüæ áàéñàí õýòýðõèé õóó÷èíñàã  ¿çýë ñàíààíû òóëãàëò  íü íàìàéã á¿ð ãàéõøðóóëñàí þìäàã. Îäîî õàðèí çàðèì “ìýðãýä” òýð íèéòëýëèéã   öýýæèí äýýðýý íàà÷èõààä þì áîëãîí äýý𠓪â÷èí ÷èíü ýäãýý þó” õýìýýí áèäíèéã ãîî÷ëîõ  ãýýä áàéäãèéã îéëãîäîãã¿é. ªºðñ人 òýð çýðãèéí “ýðýìãèé” äóóãàð÷ ÷àäààã¿é áàéæ, ýãýýòýé ýì÷èéí ÷àãíóóð ç¿¿ãýýä òîëãîé äýýð äàðæ ¿çýõ íü õîëã¿é ààøëàæ áàéíà. Õàðèí õîæèì çàðèì  õ¿ì¿¿ñ òýð íèéòëýë ãàðñàí ñîíèíã õóéëæ áàðü÷èõààä çàëóó îþóíûã ÿëàà ìýò íÿëæ îðõèõûã õ¿ñýõèéã òýð ìýäñýí áîë “ñ¿ðãèéí ìàíëàéãààñ ÷ õóðäëàõ õ¿ëýã áèé, ñ¿í äàëàéãààñ ÷ ã¿íçãèé íóóð áèé” /Î.Äàøáàëáàð “Íýãýí àõìàä çîõèîë÷èä / ãýæ õýëýõ áàéñàí ãýäãèéã ìýäýæ áàéíà. Àìüäðàë, ¿õýë, õóâü òàâèëàí, ¿éëèéí ¿ðèéí òóõàé òèéì óóæèìõíààð áîäîæ ÷àääàã áàéñàí àòëàà “ õóäàë áóñ, æèíõýíý àìüäðàë áîë ¿õýë ãýäãèéã íîòîëíî” /Î.Äàøáàëáàð” Õ¿í òºðºëõòºí”/ ãýæ ìýäýýæèéí þìòàé õ¿ðòýë ÷àìã¿é “çóóðàëäñàí” íü îäîî õ¿ðòýë òàéëàãäàøã¿é õýâýýðýý ¿ëäýæ äýý? ¯íýõýýð íýãýí ÿðóó íàéðàã÷èéí “Óñàí äýýð ãàë íîöîæ, ãàë äîòîð óñ óðñíàì” ãýäýã ø¿ëýã øèã îëîí þìòàé òýð òýðñýæ  àìüäàðñàí þì. ªºðèéíõ íü ø¿ëýãëýñíýýð ” àëèìàä òýíýã¿¿ä äèâààæèíãèéí ¿¿äýíä î÷èõîä ñàíóóëãà ºã÷ áóöààõ ýë÷” áàéõ ýðõòýé äýíä¿¿ øóäàðãà àìüäàðñàí þì. Åð íü òý𠺺ðèéíõººðºº, åð人 ººðèéíõºº õ¿ñëýýð ë àìüäàðñàí þì. Àìüäðàëä õàìãèéí ÷óõàë íü ººðººðºº àìüäðàõ…

   ¯íýíèéã õýëýõýä áèäýíä Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí ºäºð õîíîãóóäûí íàð ñàðàí äîð “ áóëàí òîõîéä íóóãäàõ õýðýãã¿é áóðõàí áèäíèéã õàðæ áàéãàà “ãýæ èòãýäýã ¿íýí ñ¿ñýãòýí îëäîõã¿é áàéíà. ¯íýíèéã õýëýõýä Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí ºäºð õîíîãóóäûí íàð ñàðàí äîð “ áè òàëûí õºõ ÷îíî” õýìýýí çàðëàí òóíõàãëàõ ýð çîðèã ¿ã¿é áàéíà.  ¯íýíèéã õýëýõýä Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí ºäºð õîíîãóóäûí íàð ñàðàí äîð ” àÿà, öàã õóãàöàà õýìýýõ äîãøèí øèð¿¿í ø¿¿ã÷èä, àìüäðàë õýìýýõ øàòðûí õºëºã äýýð  áèäíèéã ºðíº” ãýæ óõààðñàí “ìîíãîë” ã¿í áîäîëòîíîîð ãà÷èãäàæ áàéíà äàà?.

3

Ò¿¿íèé íýãýí ø¿ëýãò “ íàðò îð÷ëîíä õ¿í ¿õäýãã¿é þì, íàìðûí øóâóó øèã áóöàæ èðýõýýð íèñäýã þì” ãýñýí ìºð¿¿ä áèé. Áè ò¿¿íèéã õ¿ì¿¿ñèéí ÿðüäàãààð “íýã ë íàðòàé ºäºð” ýðãýæ èðíý ãýæ áîääîã. ßìàð ÷ çàëüã¿é ìºðò뺺 ÿëèìã¿é çàëèðõàãààð èíýýñýýð îðîîä èðâýë ýçã¿é õîéãóóð íü ýâã¿é þì õèéñýí “óðàí çîõèîë÷èí áîëîîä óëñ òºð÷èí íàð”  ÿàíà äàà? ãýæ àéäàã þì.

 Óðàí çîõèîëûí òóõàé ÿðèàãàà ýõëýõèéí ºìíº òýð “ ×è þó òàðüñàí ò¿¿íèéãýý ë õóðààæ àâíà ãýæ áóðõàí áàãø õýëñýí þì. ¯éëèéí ¿ðèéã ¿¿íýýñ ººðººð îéëãóóëàõ áîëîìæã¿é þì…

  …ßðóó íàéðàã÷äûí àâúÿàñòàé íü àìáèöèã¿é, àìáèöèòàé íü àâúÿàñã¿é áàéäàã þì. … Ïóøêèíýýñ äóòóóã¿é ãàéõàìøèãòàé ìîíãîë íàéðàã÷ áîë Íî¸í õóòàãò.  Ò¿¿íèé ø¿ëã¿¿ä æèíõýíý ã¿í óõààí, æèíõýíý íîìûí õÿçãààðò õ¿ðñýí õ¿íèé á¿òýýë. ªºð ò¿¿íòýé ýãíýõ îëèãòîé ÿðóó íàéðàã÷ ìàíàéä áàéõã¿é. Òà íàð äóíäààñ ÿðóó íàéðàã÷ òºðºõã¿é ÷ áàéæ ìýäíý. Õàðèí óðàí çîõèîëûã óðàí çîõèîëûíõ íü õýìæýýíä îéëãîäîã õ¿ì¿¿ñ ãàðíà ãýæ áîäîæ áàéíà.  Ãàéõàìøèãòàé ÿðóó íàéðàã÷äûã òºð¿¿ëýõèéí òóëä ãàéõàìøèãòàé óíøèã÷èä õýðýãòýé ãýæ Àìåðèêèéí Óîëò Óéòìåí õýëñýí þì. Òýãýõýýð ºíäºð ìýäðýìæòýé óíøèã÷ áàéíà ãýäýã ÷èíü òà íàðûí ÿðóó íàéðàãò îðóóëæ áàéãàà òîì õóâü íýìýð. ªºð èë¿¿ þì áîäîîä õýðýãã¿é. ßðóó íàéðàã áîë õàòóó òîãëîîì… ßðóó íàéðàãò õàòóó õóóëü ¿éë÷ëýõ ¸ñòîé. Òýð õóóëü àâúÿàñòàé õ¿íä ë õýðýãæèíý. Àðûí õààëãààð àìæèëòàíä õ¿ðäýã þì ãýæ ÿðóó íàéðàãò ë ëàâ áàéõã¿é” õýìýýæ áèëýý.       

Òýãýýä íýãýí ø¿ëýãòýý:

               Äýëõèéí òàìûí çîâëîíã òýñâýðëýí

               Äýýäñèéí òààëëààð òàâèí òàâàí æèë, áè

               Ãàçàð äýýðõ ñ¿ìäýý ñóóæ õ¿ëýýíý.

               Ãàðàõ ºäðèéã õ¿ðòýë ººðèé㺺 àðèóòãàíà./Î.Äàøáàëáàð “ Àëä áèå ìèíü áóðõàíû áîñãîñîí àðèóí ñ¿ì / õýìýýí äºíãºæ 24 õºí íàñàíäàà áè÷èæ ÷àäñàí þì. ßìàð ÷ çºí áèëèãòýíèé çºãíºë 80 õóâü ë áèåëäýã þì ãýíýëýý. Òàâèí òàâàí æèë àìüäàðíà ãýñýí çºãíºë íü äààí÷ áèåëýýã¿é. Ãýõäýý àìüäðàëä õîíîã õóãàöàà ãîë íü áèø ãýäãèéã òýð áèäýíä õàðóóëñàí áèëýý. 

  ¯íýíäýý Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí ºäºð õîíîãóóäûí íàð ñàðàí äîð “ ÿðóó íàéðàã÷ áîë øóóðãà þì, áóñäûí æàðãàëûí öóóðèà þì” ãýæ ººðèé㺺 òîäîðõîéëæ ÷àäàõ ø¿ëýã÷ýýð, ¿íýíäýý Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí  ºäºð õîíîãóóäûí íàð ñàðàí äîð “ ÿñàà õýìõ÷¿¿ëýâ÷, ñýòãýëýý õýìõ÷¿¿ëýýã¿é, ÿðóóõàí ò¿ìýí ìèíü” õýìýýí ýãýë îëíîî õàéðëàæ ÷àäàõ õ¿¿ãýýð, ¿íýíäýý Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðã¿é îð÷ëîíãèéí ºäºð õîíîãóóäûí íàð ñàðàí äîð “ ºâãºä äýýäýñ ìèíü áàéãàà áîëîõîîð áèä áàéãàà þì, ºíºð óäàì íü áàéãàà öàãò ºâºã äýýäýñ ìèíü ìºíõ þì” ãýæ òàéâøèð÷ ÷àääàã ¿ð õîé÷îîð äóòàãäàæ áàéíà.

  Ãàðöààã¿é ò¿¿íýýð áèä / áèä ãýäýã ÷èíü ìîíãîë÷óóä ãýæ îéëãîîðîé /äóòàãäàæ áàéãàà øèã ” Àìüäàäàà áèå áèåíýý õàéðëà õ¿ì¿¿ñ, ýý” ãýäýã ø¿ëýã ò¿¿íèé á¿òýýë áîëîâ÷  ãîë òóóðâèë íü áèø ãýäãèéã îëæ õàðàõ çàëóó ¿åèéã òýð îäîî ÷  ¿ã¿éëæ áàéãàà þì áèë¿¿. Õýí ìýäëýý.      

   ¯ã¿éëýãäýæ áàéãàà ÿðóó íàéðàã÷èéíõàà òóõàé ¿ã¿éëýí, ¿ã¿éëýí áè÷ëýý. Òà áàãòàæ ÿäàí óíøèíà óó? áàãòàð÷ óíàíà òàëèéíà óó ?  Õýðõýõèéã òýíãýð ìýäíý áèç, ýý