хөрөг

ШИРЭЭ ТҮШИН БОДЛОГОШРОГЧ ...

   “Гүн ухаантан ширээ түшин бодлогоширч байна” гэхээр тэр гүн ухаантан лав эрт цагийн хүн биш тун ойрхи цагийнх болох нь тодорхой. Тэгээд ч ширээ ер нь тийм ч эртний зүйл биш байх гэсэн бодол төрнө. Хэрэв “шанаа тулан бодологошрон” гэсэн бол огт өөр хэрэг. Хамаг нарийн учир нь ширээнд л байгаа юм гэж өөрсдийгөө бүрэн хуурахад хүрнэ. Гэтэл цаана нь байгаа “бодлогошроно” гэдэг хамаг гол үгийг хэн ч үл анзаарна. Тийм үг огт байхгүй мэт зөвхөн ширээний тухай ярина. Ширээний тухай бодно. Цагийн ханш ийм юм. Ийм цагт “бодлогошрогчид” бус харин “ширээнүүд” үнэд хүрнэ. Залуус бодлогошрогч биш “ширээ” болохыг хүснэ. Яруу найрагт ч “ширээнүүд” шилээ хараад эгнэж байхад “бодлогошрогчид” хуруу даран цөөрсөөр байна.  Эмгэнэл энэ юм. Нөгөө талаараа Гамлетийн ганцаардал шиг арга барагдмаар, Макбетийн эндүүрэл шиг өчүүхэн, хөөрхий Эдип шиг бүх юм санамсаргүй, Григорий Мелехов шиг мухардал юм.

  Хөдөлмөр нэр төр алдар гавьяаны хэрэг биш, хөдөлмөрлөлгүйгээр нэр төр алдар гавьяанд хүрэхийг санаархагч тавцан сайтай “ширээнүүд”  гэмгүйхнээр бодлогошрогчдийн өмнүүр ханхалзах тоолонд уур унтуу минь хүрч, өр зүрх дэнслэн, өвчүү цээж хөндүүрлэнэ. Гэтэл “бодлогошрогч” байж мэдэх нэг хүн “хэн байх нь чухал биш хүн байх нь гол” хэмээн үертэй гол шиг амьдралын захаар  жараахай шүүрдэгч хүү мэт алхаж явна.

“Нөмрөөд ирэх манан хэний сэтгэлийн дээл вэ?” гэдэг шиг нөмрөөд ирэх гунигт бодлуудыг хөмрөөд хаяхыг хүсэвч “цохлоод ирэх үйлийн үрийг яалтай” гэгчээр  нэг л мэдэхэд сэтгэлийн дээл шиг бодлын манан дунд төөрөн алдана. Тэр төөрөгдөл дунд хүний муу нь тод харагдаад сайн нь  улам ч бүдгэрнэ. Өдөр шөнөгүй толгой дээрээ дэнлүү барьсан үнэн худал нь мэдэгдэхгүй СҮҮДРҮҮД  харанхуй дундуур улсын хаан мэт эрх дураараа урагшаа хойшоо сэлгүүцнэ. Манан мэт сэтгэлтэй хүмүүсийн магнай тэнэгэр, манай энэ үеийн гуниг тэр юм.

   Нэг хүн улаан цайм бие сэтгэлээрээ хохирчихоод “Тэр муу залуу хөөрхий, би өөрөөсөө л болсон юм. Хүн муу хэлээд яахав. Миний л байгаа байдал, би л муугаасаа л болсон байна. Тэнэг хүн чинь хөөрхийд итгээд, чааваас тэр мууд буруу өгөөд яах вэ? гэсэн үгс амнаасаа унагах нь одоо л лав эрүүлгүйд тооцогдож,  долоовор хуруугаа цохондоо тулгаад нар зөв эргүүлэхэд хүргэнэ. Нимгэн шар царайгаа үрчийлгэж, өвдөж шаналсанаа нуух гэж оролдоод “ядарсан тэр амьтнаас ял асуугаад юу хийнэ, яахав дээ, тэр надаас болж” гэхэд нэрэлхүү Монголын нүүрэн дээр өрөвч зөөлөн сэтгэлийн өнгө гэрэл тодорно. “Зэрлэг нугас”-ын оюутан залуу шиг зориггүй, “Алтан сүм” шиг аяндаа сэтгэл шатаах, өнчин Тулга шиг цээжин дээр тээглэсэн, Дон Кихот шиг, Блокийн тухай Цветаевийн шүлгийн мөр шиг  эрийн дүр арилж:

Зүрхээ эгээ л очир алмааз шиг гэрэлтүүлэн,

Зүдэг амьдралын харанхуй дундуур алхья, би  гэж хэлээд замын унаанд суугаад унасан нутаг Завхан биш ар хойдох уулс нь нийлсэн Архангайд амьдрахаар одно. Яруу найрагчийн л эхнэрт байхаар нэртэй Янзага нь сөөсгөр хэдэн хүүхэд нь тосоод авахыг бодохоор зүдэг амьдралын харанхуй дундуур зүрхээ гэрэлтүүлж яваа нь даанч үнэн санагдана. Данко шиг эсвэл Ричард Бахын цахлай шиг, Намдаг гуайн хөгшин чоно шиг, Козетта эсвэл Шоша охин шиг сэтгэл гэрэлтүүлсэн шүлгийн мөрүүд тэнгэрт татсан сүүн зам шиг харагдахад тэртээ ХХ зуунд оюутны байрны дөрвөн давхард охидын тасгийн үүд таглаад нулимст нүдээр шүлгээ уншиж зогссон гэрэлт шар ах минь эрхгүй бодогдоно.

Хурууны хээ, навчны судалтай адилхан болохыг ойлгоод хүнд муу санахаа больсон нь хорвоо ердөө төгсгөлгүй эхлэл, эхлэлгүй төгсгөл гэдгийг таньсан сэтгэл юм. Тийм сэтгэлээс ад хорын  зүйл яавч гарахгүй болохоор ЯГОИЗМ  гэдэг урсгалын төлөөлөгч яруу найрагчдаас цөөхөн төрдөг гэнэм. Хүнээс хожим юу үлддэг вэ? гэсэн асуултанд зарим нь үйл хэрэг нь ч юм уу, туульс бүтээл нь гэх бий. Гэвч аль алин цагийн зугаа мэт. Харин “сэтгэл” гэдэг  юу юунаас ч илүү мөнхийн санааг бурхан бидэнд  гал олж, чулуу эмтэлж зэвсэг хийхээс минь ч өмнө “өгсөн”  бололтой. Энэ л уугуул язгуурын Санта Клауссын зул сарын бэлэг шиг ууттай зүйлээ задлаад зам зуур гээчихээгүй хүмүүс хурууны хээ, навчны судал хоёр адилхан болохыг “нээх” ухаан удамшин хадгалагддаг болжээ. Физикийн нээлт тоо нь цөөхөн учраас үнэтэй юм. Харин яруу сайхны нээлт элбэг учраас хэн ч анзаарахгүй өнгөрөх нь бий. Заримдаа гүн ухаантан ширээ түшин бодлогошироод ч яруу сайхны нээлтийг дэргэдээсээ алддаг байж болох юм. Үлэмж гэгээн явах хэцүү ч үлэмж гэгээн явахыг хүсэх сэтгэл төрөх юунаас ч бэрх. Хомер шиг сохор боловч үздэг, Таскалийн “Зугаатай библи” шиг бүгдийг хөнгөнөөр хардаг тийм л төрөлх хүн-суурь хүнээс МӨН ЧАНАР болж үлддэг билээ.

Үлэмж гэгээн явахуй, хурцхан гэрэлтэй мөнгөн одод хундага шиг үзэгдээд байхаар чинь шүлэг биихгүй байх гэмт хэрэг билээ. Тийм хурцхан одод хундага шиг үзэгдэхгүй байхад шүлэг бичих бас гэмт хэрэг юм. Харин үлэмж гэгээн явахад хорвоогийн үзэгдэл бүхэн саруул сайхан харагдах ч хүний явдал бузар буртагийг үл мэдэх гэнэн цайлгануудын тэргүүн эгнээнд Суворовын морин хорооны халимаг эр шиг дүүлж яваа түүний нүдэнд юм бүхэн харагддагаасаа хавьгүй илүү гэрэлтэй үзэгддэгийг мэдээд гайхаад барахгүй. Гэнэн  цайлганууд, хүүхэд насаа оюун санаандаа тээн явагчид  харваас өр зөөлөн байдаг.

 Инээхдээ хүртэл ямар ч хяналтгүй эрх дураараа инээдэг. Шүлгүүд нь яг л инээд шиг нь эрх дураараа. Инээснийхээ дараах шиг ялимгүй гэрэвшингүй байх нь шүлэг эзэн хоёр адилхан байдгийн жишээ. Гэтэл даанч олон хүний шүлэг эзэн хоёр газар тэнгэр , гал ус шиг ялгаатай байдгийг би мэднэ. Шүлэг шиг нь санаад зарим хүмүүст сүрхий хууртсан минь хичнээн билээ. Харин энэ инээд шигээ шүлэгтэй хүн, шүлэг шигээ л хүн, хүн шигээ шүлгүүдтэй нэгэн. Ноён шүлэгч нохой шүлэгтэй байхыг хараад өөр шигээ шүлэгтэй “тэднийгээ” өмөөрөх бодол дотроос төрнө.

Дотогшлох тусмаа ус шиг цээлсэж, дорхноо тэгээд гал шиг бадрах хүсэл төрөөд унтарч асаж яваа  нь Өмнөговийн Ноён суманд амьдарч байснаас нь ч сайхан юм. Баастын Золбаярын “Гэгээн хэсүүлчин” хэмээн бахархаж бичсэн шиг сайхан юм. Нүүж явна даа? хэмээн инээж суусан шиг нь сайхан юм. Харин дотогшлох тусмаа харанхуйлдаг бусдын сэтгэл шиг биш улам улам цээлсэж байгаа нь сайхан юм. Өөр юу юу ч сайхан юм, бүү мэд. Түүний сэтгэл тэр чигээрээ өвлийн түлээгээ хагалж хураагаад байшингаа тултал өрсөн ууланд суух анчин өвгөний сэтгэл шиг сайхан юм. Дорхноо тэгээд гал шиг бадрах хүсэл нь дорхноо тэгээд салхи шиг намдах чанартай нь сайхан юм. Дандаа бусдыг түймэрдчихээд байдаг гал шиг хүмүүсээс асаж унтарч явдаг нь аятайхан санагдах нь сайхан юм.

Маргааш нь тэгээд нар мандахдаа миний харцаар гэрэлтэх болно хэмээх бардамнал маргаашийн тухай эрхгүй бодуулна. Маргааш нар мандах нь тодорхой. Мэдээж тэр хүний хоргүй сайхан харцаар гэрэлтэх болно. Ийм л итгэл дүүрэн амьдрахад өнөөдрийн бага зэргийн “адал явдал” дайраад л өнгөрөх үйл болохоос биш дагаад салахгүй “гай” бишийг хэлэх хүслээр дүүрэн байж Базарсадын Баттулгын хэмээх ширээ биш “ширээ түшин бодлогоширогчийн” тухай ийм хэдэн үгийг энэ удаа хэлхэв дээ?

                    

                            ГАРЦААГҮЙ ПҮРЭВХҮҮГИЙН БАТХУЯГ

                                                   2012-11-28

 

СЭМБЭЭГЭЭ САНАХУЙ...

   90-ээд оны тоостой гудманд хамтдаа торойж ч явсан, горойж ч явсан Лхагвасүрэнгийн Батцэнгэлийнхээ номын баяраас /хүмүүс номын нээлт гэх нь элбэг юм. Харин хөөрхий би "нээлт" гэдэг энэ сайхан үгэнд дургүйдээ биш нээлт хийж амжаагүйдээ энэ үгийг ховор хэрэглэж, нэг ч номоо "нээж" үзээгүй явна / гараад Төв Шуудангийн өмнүүр харьж явах замдаа Сэмбээгээ /ЦЭНДИЙН ДОРЖСЭМБЭ/ гэнэт үгүйлэн саналаа.

   Цувж зогссон машинуудын хоорондуур, таглаагүй орхисон траншейны нүхэн дээгүүр харайхдаа ч түүнийг санасан сэтгэл минь мартагдсангүй. Энэ л шуудангийн үүдэнд бид хоёр хичнээн удаа уулзсан гэх вэ? Ганц ширхэг тамхиа хүртэл хувааж татаад салсан ч удаа бий. Гэвч энэ бүхэн сарниж замхарч өөр цаг, өөр тэнгэрийн дор  өөр хүмүүс сүлжилдэн зөрсөөр байна. Олоон жилийн өмнө оюутан байлаа. Зуугийн ундаагаар гурван хуушуур даруулж идээд яруу найргийн баяр, их дээд сургуулийн дугуйлан хэсэж явдаг байлаа. Шүлгийн ном бидний хувьд одоогийн Оюу толгойгоос ч бараг үнэтэй үе байлаа. Эргээд санахайд элэг зүрх эмтэрнэм. Тэр л цаг хугацаа дунд  Цэндийн Доржсэмбэ гэсэн жинсэн өмдөн дээр шөвгөр хар гутал өшиглөсөн намхан бор хүүтэй танилцсан юмсан.

  Урагшгүй царайлаад явах нь хүртэл урагштай харагддаг эрсэн. Одоо чухам альхан газар улсын шалгалтандаа унасан оюутан шиг эсвэл улсуудын хэлдэгээр "ус цутгуулсан зурам" шиг ертөнцөд ховорхон гэмгүй царай харуулаад алхаж яваа бол доо? Энэ уруу доройхон "жижигхэн" хүнээс ямар "том" ухаан гардаг юм бэ? гэж бодоход түүний яруу найраг намайг хүргэдэг учраас Сэмбээг би үе үехэн "Момо найз, аа хө" гээд шилээ маажаад ороод ирээсэй гэж хүсдэг юмсан. Гэтэл сураг алдраад нэгэн оныг үдэв. Хэнд ч таалагдахыг хүсдэггүй "ХАРСАН ТЭНГЭРТЭЙ" хүн ховорхон болсон энэ цагт түүний шүлгүүд Монгол уран зохиолд чамгүй үнэ цэнэтэй юм. Дандаа л бусдад хандсан мохоо хутга шиг зусар шүлгүүд дэндүү их сонсоод арга барагдахаараа өөр рүүгээ шивнэсэн Доржсэмбийн шүлгүүдийг унших дуртай. Ажил албаны эрхээр Баянхонгорын Өлзийт сумаар хэдэн удаа дайран өнгөрөхдөө цастай гудмаар нь тамхи татаад бөгтийж яваа түүнийг олж харах гэж нүд чилээсэн удаа цөөнгүй. Гэвч бид тэнд таралдах учиртай хувь ерөөл зурагдаагүй, зурагдсан ч цаг нь болоогүй бололтой.

  Эндра Адид хайртай. А.Фетийг хүндэлдэг, надтай адил Блокт дурласан, Тангадын Галсанд шавь ороогүй, Пүрэвжавын Пүрэвсүрэнг шүтдэггүй, Дан Нямааг дагадаггүй, Аюурзанад дотно, Батцэнгэлд хайртай, Дашбалбарыг дуурайдаггүй, Уянга, Болд-Эрдэнэ хоёрыг дагаж явдаг, уухаараа уйлдаг, уйлахаараа айлгах гэдэг энэ яруу найрагч нэг хэсэг  эрээн ноосон ороолтоор гангарч явсан ч одоогийн энэ "эрээн мяраан" улсууд шиг болоогүй нь урж тастаад буцаад эвлүүлсэн юм шиг шүлгүүдээс нь дэндүү ихээр мэдрэгдэнэ. Нэгэн үе зураглал сайтай шүлгүүд бич гэж ах нар бидэнд айлддаг байлаа. Даанч ах нараасаа бүтээлчээр суралцах хувьгүй бид уран сайхан зураглалтай шүлэг бичиж сураагүй юм. Харин ухаарал сэхээрэл ихтэй бичдэг болцгоосон. Батчулууны Эрдэнэсолонго, Цэндийн Доржсэмбэ, Даваасүрэнгийн Ган-Очир, Лхагвасүрэнгийн Батцэнгэл, Даваадоржийн Энхболдбаатар, Гончигийн Ням-Очир, бид хэд бол 90-ээд оныхноос хэдэн насаар дүү ч 90-ээд оны яруу найрагчид лавтай мөн. Нэгэн удаа тэр надад:

 Ц.Доржсэмбэ: -Манай Өлзийтөд Орос цэргийн анги байсан юм. Гэтэл хоёр цэрэг дэглүүлж дээрэлхлүүлсэндээ хорсоод дээд оныхоо хал цэргүүдийг бөөнөөр нь буудаж орхиод буу зэвсэг агсаад хөдөө нэг өвгөн эмгэн хоёрын гэрт бүгчихсэн юм.

-За

Ц.Доржсмбэ:- Оросууд тэр хоёрыг бүслэж аваад бууж өгөхгүй гэхээр нь манай нутгийн эмгэн өвгөнтэй хамт дөрвүүлэнг нь гэртэй нь их буугаар буудчихсан юм.

-Худлаа байлгүй.

Ц. Доржсэмбэ:- Аймаар байгаа биз.

Тэр надад  энэ түүхийг ярьж билээ. Түүнээс хойш олон жил бидний ард үлджээ. Үнэхээр тэр  явдал "аймаар" тэнэг хэрэг ч би  одоо огт өөр зүйлсээс айх болжээ.

 Би одоо юунаас айдаг вэ? Жинхэнэ яруу найргийн дээд чанараасаа жинхэнэ яруу найрагчид нь урвах. Эсвэл цагийн эрх, хүний явдлаас болж номын тоо нэмэгдээд шүлгийн чанар муудах. Нөгөө л тооноос чанар ч билүү? чанараас тоо ч билүү хуулийн адил. Энгэр дээр ганц нэг шар "юм" гялтагнахад зүрхэн дэх яруу найраг минь бүдгэрэх вий гэхээс айнам.

Би бас юунаас айдаг вэ? Зам дундаас гэнэт тодорсон зарим хүмүүс "нийтийн хэрэглээний" шүлгүүд биччихээд Ц.Доржсэмбээ шиг минь "гунигт дүрт" үзүүлж энд тэнд зургаа нааж хэвлүүдэхээс айнам. Энэ миний айдас  Доржсэмбээтэй ямар холбоотой вэ? Авьяастангуудын суух суудал дээр аргатайчуул нь заларч мэдэх цаг учраас. Заримда залраад байгаа учраас л "үзүүлбэр"-т дургүй яруу найрагчдын өмнөөс үзүүлбэр үзүлэгчид тодроод байгаа учраас Ц.Доржсэмбээг санахуй зуураа өөр бусдыг бодном.

  Нэгэн  гэнэтээр тодрогч яруу найрагч /шүлэгч гэмээр байсан ч/ надад "танай Доржсэмбэ архи уудаг болохоос олигтой шүлэг бисэн юм уу?" гэж ам асуухад нь хэлэх үг олдохгүй дэмий л "та олиггүй шүлэг олныг бичсэнээс архи уувал яадаг юм бэ? "гэж хариулсан билээ. Түүнээс хойш өнөөх "тодрогч" намайг үзэхээ байж, хаа явсан газраа муу хэлдэг болсон гэнэлээ. Ийм л өөр "бусдууд" уран зохиолын ертөнцөд олон болох тусам жинхэнэ хүний "улаан номонд" орохоор болсон тэднийхээ тухай ихээр бичмээр санагдах нь юуных вэ?

  Ямар сэтгэл гэхээрээ ургаа моддыг өвөл өрөвдөж, / моддыг өрөвддөг гэснээс би охиндоо “жижигхэн гацуурхан өвөл хүйтэн байна даа?” гэдэг дууг хэдэн жилийн өмнө зааж билээ. Охин минь миний дуулахыг чагнаж байснаа “тэртээ ойгоос гацуурханыг, гэртээ бид нар авчирлаа” гэдэг хэсгийн сонсоод” энэ гацуурыг хүмүүс ойд нь байлгахгүй яагаад гэртээ аваад ирэв” гэж асууж билээ. “Сүлд модоо засах” гээд гэхэд минь “тэнэг юм. Хөрөөдсөн дөө? гээд их л харууссан билээ. Түүн шиг моддын хувь заяанд шаналдаг хүн монголд минь олон төрөөсэй / хаврын бороог л бороо гэж бодож, жинхэнэ цас байдагт итгэж, худлаа цасыг үзэн ядаж чаддаг байна вэ? Тийм л сэтгэл зөвхөн яруу найрагчдад заяаж, тийм л сэтгэлтэй хүмүүсийг яруу найрагч гэдэг ч юм шиг санагдана. Манай нэг сайхан яруу найрагчийн шүлэгт" гунигтай нүдтэй хүмүүсийн хүүхдүүд шүлэг бичдэг" гэдэг шиг яруу найраг гунигаар удамшдаг байхыг би л лав үгүйсгэхгүй. Өөр бас юугаар удамшдаг вэ? Миний бодлоор Ц.Доржсэмбээ шиг минь хэнд ч хоргүй, атаагүй, өр зөөлөн сэтгэлээр дамжиж удамшдаг байх. Би ч түүндээ итгэсээр...

 Орон хотын хөл ихтэй гудмаар оройхон харьж явахдаа гэрэл харж, гарцан дээр бөөгнөрсөн олны дотор хожмын гэрэлт ертөнцүүд бий гэдэгт итгэх сайхан байдаг шиг гэлмэгхэн инээсээр гэрэлтэж яваа түүн шиг яруу найрагчид араас жагсаж цантай өвөл халуун амьсгал нь ар хүзүү рүү төөнөхийг мэдрэх сайхан. Тэр л араас амбаардах гээд байгаа залуус Цэндийн Доржсэмбээгийн тухай биднээс өөр бодолтой байгаасай гэхдээ л энэ бүхнийг бичиж, цээжинд хуралдсан "хоосон" атлаа бодотой юм шиг тээглээд байгаа зүйлээ гаргав.

  Сэмбээг санасаар яваад орцоор орж, шатаар өгсөөд хаалгаа нээж, гэртээ ороход охин минь зүггүйхэн гүйсээр өөдөөс ирэв. Хонгор охиноо тэврэн аваад хаалгаа хаахад Сэмбээг санасан сэтгэл минь орцонд үлдлээ. Сэтгэл минь даарах болов уу?

    ГАРЦААГҮЙ ПҮРЭВХҮҮГИЙН БАТХУЯГ

                                                                        2012-11-24

нийтлэл

                         “НОМ ХӨТӨЛБӨР” ТҮМ ТҮМ НАСЛАТУГАЙ. ГЭВЧ...

   Хятадын түүхэн кинонууд дээр  л “ЭЗЭН ХААН ТҮМ ТҮМ НАСЛАТУГАЙ” хэмээн албат боолууд нь хашгираад байдаг юм билээ. Бодвол түм түм наслах сайхан байх л даа? Гэхдээ махан бие, цусан төрөлд төрсөн хүн яаж ч цэцгэн бясалгал, цэгэн бариа хийлгээд түм наслах боломжгүй амьтан даа, хөөрхий. За, тэр амьтан хүний түм наслах ч яах вэ? Цаана чинь боловсролын шинэ сайд өөр шигээ “шинэ” хөтөлбөр зарлав. Нэр нь одоохондоо Монголчууд бидний хувьд “Гуттенбергийн библи”-ээс илүү үнэтэй санагдах “НОМ”. Нэгэн цагт хаягдал цаасанд ачуулж, урд хөрш рүүгээ экспортлож байснаа бодвол ямар ч байсан цаасан дээр “НОМ” хөтөлбөр гээч сураг эртний сайхан зүйл амилж эхэллээ. Нам, нам гэж хорин жил талцсанаа одоо л ном ном гэж ганц нэг дуугарах болжээ. Ялимгүй оройтсон байх. Энэ хооронд ном бол уншдаг, хэрэглэдэг зүйл биш харин тавиур дээр тоосонд дарагдаад хэвтэж байх ёстой гэсэн хэвийн бодолтой хэд хэдэн үе өсөн өндийжээ. Болдогсон бол энэ сайхан хөтөлбөрөө эцэг хуулийн нэг хувь шиг сайхан хэвлээд төрийн ордондоо залармаар санагдав. Дээр нь бидний орчлонд аливаа юмс “түм түм” наслаж болдог бол энэ хөтөлбөрөө л өдөр бүр тэгж ерөөмөөр байна. “НОМ ХӨТӨЛБӨР ТҮМ ТҮМ НАСЛАТУГАЙ” ГЭВЧ...

  Түүний өмнө хоёр их аварга ташаа тулаад зогсож байна. Хөөрхий муу хөтөлбөрийг минь авч шидээд, ачиж тонгороод, эвдэж хэмхчээд, эвхэж хуниад тавьчихаар хүчтэй аваргууд. Эхний аваргын нэрийг ИНТЕРНЕТ гэнэ. Түүнийг ямар арга мэхээр, яаж давахаа сайн тооцоолохгүй бол “НОМ” хөтөлбөр минь нам даруулна даа? Одоогоор лав интернет орчин шиг олон хэрэглэгчтэй сүлжээ хүн төрөлхтөнд алга. Тэр тусмаа хүүхэд залуусын өдөр тутмын энгийн хэрэглээ болчихоод байна. Дээхэн үед нэг олдсон номоо гудамжаараа тойруулж уншаад хавтас нүүргүй нэг салбайсан юм л болсон байдаг нь одооныхоор бол фээсбүүк хавьцаа л хэрэглээ байж дээ? Ном хөтөлбөрийг нам даруулахгүй нь тулд яагаад “хүүхэд залуучуудад зориулсан номын үндэсний  сүлжээ” байгуулж болохгүй гэж. “Өөрийг нь өөрөөр нь” гэж урд зүгийн нэг мэргэн цэцэн хэлдэг биз дээ? Түүн шиг л. Энэ сүлжээнд хэн ч хандаж болно. Аль ч шатны багш хичээлдээ энэ сүлжээг ашиглаж болно. Заавал номын  эх ч байх албагүй. Тухайн номоор бүтээсэн баримтат хийгээд уран сайхны кино, эх сурвалжууд, судлаачдын тайлбар, зарим эх зохиолуудын хураангуй хэлбэр ч байж болох юм. Зохиолчдын хөрөг, намтар, үзүүлэн зурагт хуудсууд ч байг. Зөвхөн “НОМ” хөтөлбөр гээд хэдэн ном жагсаах биш, харин үндэсний ирээдүйн соён гэгээрэлд хандсан ийм нэг алхмыг төр хийх цаг хэдийнээ болсон шүү? Сайхан зүйлийн эхлэл сайн зүйлээс л үүдэлтэй байдаг. Үнэхээр ирээдүй хойчоо номтой нөхөрлүүлэх, номын үнэ цэнийг ойлгуулж, ардчилалын үнэт зүйлс гэдэг шиг номыг “үнэт зүйл” мөн хэмээн боддог наашаа сэтгэлгээг суулгаж өгөхөд бүхий шатны багш нарын үүрэг оролцоо асар их юм. Гэтэл ойрын хэдэн жил ном огт уншаагүй гэж хэлэхэд хатуудахааргүй болсон МОНГОЛ ХЭЛ-УРАН ЗОХИОЛЫН БАГШ нэртэй МОНГОЛ ХЭЛНИЙ багш нараа яах вэ? /Арай ч бүгдээрээ биш байх л даа? Гэхдээ л цөөнгүй / Тэдэнд яаж өөрчлөгдөж байгаа үзэл санаа, сэтгэлгээ, уран зохиолын талаар ойлгуулах вэ? Хүүхдүүдээ ном уншуулахаас илүү тэднийг яаж, ямар аргаар, ямар урамшууллын хэлбэрээр ном уншуулах вэ? Энд л сайхан хөтөлбөрийн минь бодитой хэрэгжих үү? эсвэл цаасан дээр үлдэх үү? гэдгийн хамаг учир нуугдаж байгаа юм. Уншдаггүй багшаас уншдаг шавь төрсөн тохиолдол миний амьдралын энэ хэдэн жилд тааралдаагүй, тааралдах ч үгүй байлгүй. Тэгэхээр эхний ээлжинд МОНГОЛ ХЭЛ-УРАН ЗОХИОЛЫН БАГШ нарт зориулсан “НОМ” хөтөлбөр хэрэгжүүлмээр санагдана. Нэгэнт нийгмийн харилцаа эдийн засгийн хөшүүргээр хөдлөх болсон энэ цагт “НОМ” хөтөлбөрийг манлайлсан багш нарт бодитой шагнал урамшуулал олгомоор. Шалгах шалгаруулах тогтолцоог ч бий болгомоор байна. Мэдээж төсөв, тайландаа энэ хөтөлбөрт зориулж тодорхой мөнгө санхүүгийн сан босгомоор. Тэр цагт л “НОМ” хөтөлбөр магад жинхэнэ утгаар хэрэгжиж болох юм. Өөр бас нэг асуудал байна, аа.

   Хоосон чанарын тухай айлдаж, айлдаж ойлгохгүй болохоор нь язгуурын нэгэн аймгийн номтой хуварга шавь нартаа хөндлөн туссан нарны гэрэл дээр сууж  иш үзүүлжээ. Ном айлдах нэг хэрэг, харин иш үзүүлэх өөр хэрэг. Одоо номлогсод л олон болохоос өөрийн биеэр үлгэр үзүүлэгсэд цөөрчээ. Багш нарын дунд. Миний мэдэхийн л эх зохиолыг Равдан, Чаминчулун хоёроос дутахааргүй уран уншдаг багш нар цагаан хэл аманд өртсөн юм уу? хөөрхийс, “улаан номонд” оржээ. Тиймээс л өөрийн биеэр иш үзүүлж ном бүтээгч багш нарыг “НОМ” хөтөлбөр хэрхэн дэмжих тухай нэг байтугай, хэд хэдэн заалт оруулж, ном бүтээлийг нь дэмжин хэвлүүлэх талаар тодорхой бодлого хэрэгжүүлвээс сайны үр сайтар боловсрох нигууртай бус уу?

  Хоёрдугаар аваргын нэрийг УЛС ТӨР гэнэ. Миний л мэдэхийн 1990-ээд орноос хойш боловсролын яамны тамга атгасан бараг л бүх сайдууд нэг сайхан хөтөлбөр зарлан тунхагласаар ирсэн юмдаг. Хэрэгжсэн нь хэд билээ. Энэ хооронд нийтийн боловсролын түвшин унасаар ирсэн үү гэхээс ахисан гэдэг нь одоогийн хурган дарга нарын хэлдэгээр “АСУУДАЛТАЙ”. Санаж бодсон сайхан алхамаа “ажил” биш УЛС ТӨР” болгодогт хамаг явдал байгаа юм. БОЛОВСРОЛ улстөржсөн үү? УЛС ТӨР боловсоржсон уу? гэдэг марзан юм шиг асуултаас л харах өнцөг тодорно. Яасан бэ? Ердөө  боловсролыг улс төрийн том талбар мэтээр харчихаж. Тийм талбарт хүч үзэхийг хүсэцгээж, боловсрол улс төржчихөж. Хэн хожих вэ? Түмний хүүхдийн дуу шуугиан дунд эрдэм номын авшиг хүртээж суугаа хэдэн багш уу? Үгүй, ээ цааш нь улс төрчид өөрсдөө бодох хэрэг...

  Тэнэг миний бодлоор муухан зохиолоо сайтар ”сурталчлах” зохиолч сайн улс төрч ч юм шиг. Харин сайн зохиолоо муу сурталчилдаг зохиолч муугаас муу улс төрч  юм уу даа? Ийм нэг гажуу баталгаагаараа юу хэлэх гээд байна вэ? “НОМ” хөтөлбөрт сонгон шалгаруулах номын чанарын тухай л. Номыг ганган эрээн хэвлэх нэг асуудал. Хүүхдийн сонирхолыг татах үүднээс. Харин “ганган эрээнээс” цаашгүй ном уншихыг тулгах гэмт хэрэг. Ёстой хааяа нэг алган боовны амт үзүүлдэгээс илүү хүүхдийн эрх, эрх чөлөөнд халдсан явдал болно гэдгийг мэргэн түшмэд мэдэх биз. Тэгэхээр ирээдүйнхээ төлөө ядаж нэг удаа “шударга” алхам хийхийг л анхааран сануулахыг хүссэн хэрэг. Хүүхэд залуучуудын одоогийн хэрэгцээ сонирхолд бус ирээдүйн мэдлэг боловсролд нь тохирохоор шилдэг шилмэл бүтээлүүдийг нарийн сонгож авахгүй, танил тал, нэртэй алдартай, одонтой тэмдэгтэй гэдгийг гол шалгуураа болговоос  “НОМ” гэдэг уйтгараас улам улмаар тасран холдож  хөтөлбөр боловсоруулагчдын  зөв тодорхойлсон шиг “ Нийтийн соёлын гол бүрэлдэхүүн хэсгүүд болох кино, интернэт, хөгжмийн урсгал, хэвшмэл хэллэг, хувцасны загвар нь өсвөр үеийнхний хүсэл, сонирхол, сурах арга барил, амьдралыг үзэх үзэлд хүчтэй нөлөөлөх боллоо. Үүний улмаас өсвөр үеийнхний дунд үнэт зүйлийн төөрөгдөл, соёлын баримжаа алдах үзэгдэл бий болж, тэдгээр нь нийгмийн үзэгдлүүдийг ухамсаргүйгээр даган дуурайх, идэвхгүй хандах, түүнчлэн эсэргүүцэх байдлаар илэрч байна” гэсэн түгшүүрт цаг үе, ирээдүйн иргэд биднийг угтаж байна.

Одоо л “анхаараарай, алтан нарны хүүхдүүд, ээ... атомын бөмбөг дэлбэрлээ” гэдэг Д.Пүрэвдорж гуайн шүлэг шиг хүн, хүн бишийн чанартай атомын бөмбөг дэлбэрэх гээд байна. Үүнээс аврах гарцыг “НОМ” гэж олж харсан “шинэ” сайдад нэн талархахаас өөр яах билээ. ГЭВЧ...

  Өнөөх  ташаа тулан ханхалзаж байгаа “ХОЁР АВАРГЫГ” эс хайхрах аваас “НОМ” нэртэй лам гурван эрдэнэ шиг хөтөлбөр маань намын сонгуулийн амлалт шиг цаасан дээр үлдээд магадгүй хэдэн жилийн дараа урд хөрш рүү хаягдал нэртэйгээр ачигдахыг ХЭН МЭДЛЭЭ.

                           ГАРЦААГҮЙ ПҮРЭВХҮҮГИЙН БАТХУЯГ